Gjirokastёr, Gjirokastra (gr. Αργυρόκαστρο,Arjirókastro, pol. rzadko:Dżirokastra[1]) – miasto w południowejAlbanii wokręgu Gjirokastёr. Miasto jest jednym z dwóch albańskich (opróczBeratu) miast-muzeów. Zawdzięcza to między innymi kamiennym domkom starówki, które są pokryte szarymi łupkami. Liczne uliczki są bardzo strome, dlatego też Gjirokastёr zwana jest "Miastem Tysiąca Schodów". W 2005 roku miasto zostało wpisane naListę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W 2008 roku wpis rozszerzono o miastoBerat.
NazwaGjirokastёr wywodzi się z języka greckiego. Za czasów panowaniabizantyńskiego, wXIII w. miasto nosiło nazwęArgyropolis („Srebrne Miasto”) lubArgyrokastron („Srebrna Twierdza”). Sami Albańczycy uważają, iż właściwe wyjaśnienie nazwy wiązać należy ze starożytnymiliryjskim plemieniem Argyrów, które w starożytności zamieszkiwało te tereny.
Nad miastem góruje stara,średniowieczna twierdza, rozbudowana przezTurków osmańskich. Niegdyś w podziemiach twierdzy mieściło się więzienie dla więźniów politycznych.
Gjirokastёr jest rodzinnym miastem najbardziej znanego na świecie pisarza albańskiego –Ismaila Kadare. W mieście tym rozgrywa się akcja kilku jego powieści, w tymKronika ne gurë (Kronika w kamieniu).
Urodził się tutaj równieżEnver Hoxha, przywódca komunistycznej Albanii w latach 1944-85.
Skała zamkowa, która dominuje nad całą doliną, została zasiedlona prawdopodobnie w III wieku p.n.e. Miejsce to zostało po raz pierwszy ufortyfikowane murami w VI wieku, kiedy inne miejsca w dolinie Drino, takie jak Antigoneia, powoli traciły na znaczeniu.
Pierwsza pisemna wzmianka o Argyrokastro pochodzi z 1336 roku i była to wtedy częśćCesarstwa Bizantyjskiego. W międzyczasie wokół zamku powoli formowała się osada. W 1417 Gjirokastra została zdobyta przez armię Turków Osmańskich i pod ich władzą pozostawało nominalnie do XX wieku. Dominującą rodziną w regionie pozostała jednak rodzina Zenevisi, którzy wkrótce po podboju tureckim przeszła na islam. Mimo okupacji tureckiej pod koniec XVI wieku chrześcijanie nadal stanowili większość w mieście. W 1583 r. naliczono prawie 80 gospodarstw muzułmańskich i jeszcze ponad 230 chrześcijańskich. W XVII wieku stosunki te uległy odwróceniu. W 1419 roku Turcy ogłosili Gjirokastrę stolicąsandżaku Albanii. W 1466 roku miasto utraciło tę funkcję na rzecz Beratu. W 1432 r. Doszło do antyosmańskiego powstania ludowego, które w następnym roku stłumił Turahan Bey.
Według ksiąg podatkowych z lat 1431/32, Argiri, jak nazywano miasto po turecku, liczyło łącznie 163 domy. W 1583 r. naliczono już 434 domy. Choć miasto w 1466 roku utraciło status głównego miasta sandżaku na rzecz Beratu, pozostało siedzibą administracji (kadi). W 1670 roku osmański podróżnikEvliya Çelebi naliczył w mieście ponad 2000 domów. W 1811 r. albański możnowładcaAli Pasza z Tepeleny włączył miasto do terytorium znajdującego się pod jego kontrolą, aż do czasu, gdy sułtanMahmud II odbił Gjirokastrę w 1822 r.. Za panowania Ali Paszy zamek znacznie rozbudowano, wybudowano także dziesięciokilometrowy akwedukt.
Po upadku Imperium Osmańskiego miasto, podobnie jak cały północny Epiru, było przedmiotem zaciekłych sporów między Albanią a Grecją. W 1914 r. mniejszość grecka z południowej Albanii właśnie w Gjirokastrze ogłosiła niepodległość Autonomicznej Republiki Północnego Epiru, ale inicjatywa ta zakończyła się niepowodzeniem i w 1925 roku Grecja wycofała wszelkie roszczenia terytorialne wobec Albanii.
Po włoskiej inwazji na Albanię w kwietniu 1939 r. w Gjirokastrze stacjonowały wojska włoskie. Włosi w październiku 1940 roku rozpoczęliwojnę grecko-włoską. Po początkowych włoskich sukcesach Grecy rozpoczęli kontrofensywę i na początku grudnia 1940 roku zajęli Gjirokastrę. W kwietniu 1941 r. sytuacja się odwróciła, gdy Wehrmacht zajął Grecję podczas kampanii bałkańskiej i Gjirokastra pozostawała w rękach Włochów do 1943 r. Po kapitulacji Włoch we wrześniu 1943 r. Gijokastra została zajęta przez niemieckiWehrmacht. Podczas II wojny światowej miasto zostało zaatakowane także z powietrza, w wyniku bombardowań życie straciło wiele osób. Po dojściu komunistów do władzy urodzony w Gjirokastrze przywódca Enver Hodża (1908–1985) pod koniec wojny proklamował Albańską Republikę Ludowo-Socjalistyczną.
W socjalistycznej historii miasta rozpoczęła się industrializacja, ale w 1961 r. rząd komunistyczny ogłosił je „miastem-muzeum" i w rezultacie pejzaż miejski uniknął radykalnych zmian. W mieście znajdowało się więzienie polityczne.
Od upadku reżimu komunistycznego na początku lat 90. miasto boryka się z nasiloną emigracją. W szczególności kraj opuściło ludność pochodzenia greckiego, ale także wielu etnicznych Albańczyków. Niepokoje antyrządowe w 1997 r. były szczególnie gwałtowne w Gjirokastrze.
W 2005 roku UNESCO wpisało historyczne centrum Gjirokastry naListę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
- D.Hall,Albania and the Albanians, New York 1994.
| Kulturowe | |
|---|
| Przyrodnicze | |
|---|
| Kulturowe i przyrodnicze | - Przyrodnicze i kulturowe dziedzictwo rejonuOchrydy[B]
|
|---|
- ↑Wspólnie z Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią, Ukrainą i Włochami
- ↑Wspólnie z Macedonią Północną
.JPG)
