 Widok zKasprowego Wierchu | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Położenie | |||
| Pasmo | |||
| Wysokość | 1895 m n.p.m. | ||
| Wybitność | 170 m | ||
Położenie na mapie Tatr  | |||
Położenie na mapie Karpat  | |||
 49°15′03,4″N 19°56′02,9″E/49,250944 19,934139 | |||
| |||
 | Zobacz kolekcję cytatówo Giewoncie w Wikicytatach |
 | Zobacz hasłoGiewont w Wikisłowniku |
Giewont –masyw górski wTatrach Zachodnich o wysokości 1895 mn.p.m.[1] i długości 2,7 km. Jego główny wierzchołek,Wielki Giewont, jest zazwyczaj uznawany za najwyższy szczyt Tatr Zachodnich położony w całości na terenie Polski[2]; choć wyższa jestTwarda Kopa wCzerwonych Wierchach[3], pomija się ją ze względu na niewielkąwybitność.
Masyw Giewontu położony jest międzyDoliną Bystrej,Doliną Kondratową,Doliną Małej Łąki i Doliną Strążyską. Góruje nadZakopanem i jest z niego znakomicie widoczny. Od strony północnej Giewont jest stromy i trudno dostępny, zbocza południowe są łagodniejsze[2].
Szczyt znajduje się wpółnocnej grani Kopy Kondrackiej. Masyw Giewontu złożony jest z trzech części[2]: Wielkiego Giewontu (1895 m[1]),Małego Giewontu (1739 m[4]) iDługiego Giewontu (1868 m[4]). Pomiędzy Wielkim a Małym Giewontem znajduje sięGiewoncka Przełęcz (1709 m[4]), z której opada cieszący się złą sławą (ponieważ zginęło w nim wielu turystów, którzy zboczyli ze szlaku celem skrócenia drogi powrotnej)Żleb Kirkora. Do roku 2003 zginęło w ten sposób ponad 20 turystów[5]. Wielki Giewont ma północną ścianę owysokości względnej około 600 m. W kierunku południowym zbocza Wielkiego Giewontu opadają doKondrackiej Przełęczy. Długi Giewont ma ok. 1,3 km długości[2].
Między Wielkim a Długim Giewontem położona jest głęboka przełęcz zwanaSzczerbą (1810 m[4]), z której opadaŻleb Szczerby. Na Wielkim Giewoncie znajduje się 15-metrowy żelaznykrzyż na Giewoncie, obiekt pielgrzymek religijnych, ale również niebezpieczne miejsce w czasie burzy[5].
Masyw Giewontu wchodzi w skład tzw.serii wierchowej utworzonej głównie przezskały parautochtoniczne. Sam masyw tworzą dwiepłaszczowiny: niższapłaszczowina Czerwonych Wierchów i leżąca na niejpłaszczowina Giewontu. Utwory płaszczowiny Czerwonych Wierchów występują tylko w dolnej partii Małego Giewontu, resztę masywu tworzy płaszczowina Giewontu[6].
Masyw Giewontu budująskały osadowe, przede wszystkimwapienie idolomitytriasu oraz wapieniejury ikredy, jedynie na Kondrackiej Przełęczy znajdują sięskały metamorficzne –gnejsy iłupki biotytowe, będące zakończeniem dużejwyspy krystalicznej Goryczkowej, ciągnącej się odKasprowego Wierchu. W kierunku od Kondrackiej Przełęczy odsłaniają się najpierw lądowepiaskowce zprzeławiceniamimułowców izlepieńców dolnego triasu. Odsłaniają się one w rejonie wyniesienia szczytu[6].
Powyżej położone są płytkomorskie dolomity najwyższej części dolnego triasu oraz płytkomorskie dolomity z przeławiceniami wapieni środkowego triasu (wyłącznieanizyk, bez wyższej części tego piętra). W porównaniu do dolomitów dolnotriasowych skały te cechują się grubszymi ławicami. Wierzchołkowe partie południowych stoków Giewontu budują wapienie środkowej jury, a sam wierzchołek i wyższą część północnych zboczy tworzą wapienie jury górnej. Niższe partie zboczy północnych tworzą wapienie kredowe z licznymiamonitami. Podobną budowę ma Mały Giewont. Wszystkie warstwy osadowe zapadają pod kątem 80° na północ[6].
Masyw Giewontu położony jest w obrębieTatrzańskiego Parku Narodowego. Wapienne podłoże sprzyja występowaniu bogatej flory roślin wapieniolubnych. Stwierdzono występowanie rzadkich w Polsce roślin, jak:ostrołódka polna,rogownica szerokolistna,starzec pomarańczowy,szarota Hoppego,wierzba oszczepowata,jastrzębiec śląski,przymiotno węgierskie,podejźrzon rutolistny,potrostek alpejski (wszystkie z wyjątkiem starca i podejźrzona występują w Polsce tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach)[7]. W ścianach Giewontu przebywają w zimie kozice i jest to jedno z niewielu w polskich Tatrach miejsc, w których mogą przetrwać zimę[8].
Najstarsze dokumenty wspominają o istnieniu w XVI wieku kopalni miedzi Gyewant w Giewoncie. Nie zostało jednak wyjaśnione ostatecznie pochodzenie nazwy góry. Nazwa góry wywodzi się prawdopodobnie z języka niemieckiego, od słowaWand (‘ściana, skała’). Pierwotna forma brzmiała zapewneGewand (grupa skał) bądźGähwand (‘stroma skała’)[9]. Jednak wedługMariusza Zaruskiego podobnie jak wiele innych nazw tatrzańskich, nazwa góry pochodzi od nazwiska góralskiego – żyje do tej pory ród Giewontów[10].
Giewont to góra-symbol, której zarys kojarzony jest z sylwetką śpiącego rycerza. Jedna z wersji legendy o rycerzach śpiących pod Tatrami, którzy obudzą się, gdy Polska znajdzie się w wielkim zagrożeniu, umiejscawia ich właśnie pod Giewontem. Związane jest to z licznymi w ścianach Giewontu jaskiniami, m.in.Jaskinia Zawaliskowa w Długim Giewoncie,Studnia w Giewoncie,Jaskinia Juhaska,Jaskinia Śpiących Rycerzy,Jaskinia Śpiących Rycerzy Wyżnia,Kozia Grota,Dziura w Szczerbie,Ruda Nyża,Dziura nad Doliną Strążyską[10][11].
Północneściany Giewontu są atrakcyjnym celem wspinaczkowym dlataterników. Wytyczono w nich wieledróg wspinaczkowych. Jednakże znajdują się naobszarze ochrony ścisłej Regle Zakopiańskie i TPN nie zezwala na wspinaczkę[8].
Walery Eljasz-Radzikowski w 1880 r. pisał o Giewoncie: „Z każdej prawie chaty Giewonta widać, toteż słusznie mu się należy tytuł króla zakopiańskiego”[10].
Giewont jest bardzo niebezpieczny podczas burzy. Było wiele wypadków porażenia piorunem, w tym śmiertelnych. 22 sierpnia 2019,podczas burzy, pioruny uderzyły w kopułę szczytową Giewontu, śmiertelnie rażąc 4 osoby (w tym dwoje dzieci) i raniąc ponad 100 (w tym kilkadziesiąt ciężko, 157 osób zostało hospitalizowanych)[12]. Był to najtragiczniejszy wypadek w historii zdobywania tej góry od 1937 roku, kiedy również zginęły 4 osoby[5].
Na szczyt Wielkiego Giewontu dojść można trzema popularnymiszlakami turystycznymi (czasy przejścia podane na podstawie mapy[13]):
– niebieski zKuźnic przezKalatówki, Dolinę Kondratową, obokschroniska PTTK na Hali Kondratowej i przez Kondracką Przełęcz. Czas przejścia: 2:55 h, ↓ 2:15 h
– czerwony z Doliny Strążyskiej przezPolanę Strążyską iPrzełęcz w Grzybowcu naWyżnią Kondracką Przełęcz, stamtąd dalej szlakiem niebieskim.
– żółty zGronika przez Dolinę Małej Łąki na Kondracką Przełęcz, dalej szlakiem niebieskim.Do Wyżniej Kondrackiej Przełęczy trasa jest bez większych trudności technicznych. Ostatni podwierzchołkowy odcinek (szlak niebieski) jest trudniejszy i ubezpieczony łańcuchami. Obowiązuje na nim ruch jednostronny – na szczyt prowadzi (patrząc z dołu) trasa z prawej strony. W sezonie przy dobrej pogodzie na odcinku tym tworzą się kolejki, czasami bardzo długie – Giewont należy do najbardziej popularnych szczytów[5].
