Obszar miasta Gaza jest zamieszkany co najmniej od V tysiąclecia p.n.e. Na przestrzeni swojej historii obszar ten był podbijany przez różne narody i imperia. Postarożytnym Egipcie powstało tutaj jedno zpentapolis należące doFilistynów. W czasachCesarstwa rzymskiego ibizantyńskiego Gaza rozwijała się gospodarczo jako duże miasto portowe położone na wybrzeżuMorza Śródziemnego. W 635 była pierwszym miastemPalestyny zdobytym przezArabów i włączonym doKalifatu. Bardzo szybko przekształciło się w ważne centrumprawa muzułmańskiego. Pod koniec XI wieku zostało zdobyte i zniszczone przezkrzyżowców. W późniejszych wiekach doświadczyło pustoszącego najazduMongołów i w XVI wieku zmalało do wielkości wioski, którą przyłączono doImperium Osmańskiego. Pod tym panowaniem Gaza mogła ponownie rozwijać się jako ważny ośrodek handlowy. W wynikuI wojny światowej stała się częścią brytyjskiegoMandatu Palestyny. PoI wojnie izraelsko-arabskiej, na początku 1949 znalazła się na terytorium będącym pod kontroląEgiptu. Egipcjanie przeprowadzili liczne ulepszenia w mieście, jednak powojnie sześciodniowej w 1967 Gaza znalazła się pod okupacjąizraelską. Po zawartych w 1993porozumieniach z Oslo, miasto weszło w skład utworzonej Autonomii Palestyńskiej. Po palestyńskich wyborach w 2006 doszło do wybuchu konfliktu o władzę pomiędzy ugrupowaniamiAl-Fatah iHamas. W jego wyniku Hamas przejął kontrolę nad całą Strefą Gazy. Po nasilających się przypadkach ostrzału rakietowego prowadzonego przez Hamas ze Strefy Gazy, Izrael i Egipt nałożyły w 2006 blokadę na całą strefę. W 2010 Izrael złagodził blokadę, zezwalając na dostawy dóbr konsumpcyjnych, a w 2011 Egipt otworzył przejście graniczne dla ruchu osobowego.
Miasto Gaza pozostaje głównym ośrodkiem działalności gospodarczej Strefy Gazy. Jednak gospodarka miasta jest w znacznym stopniu zniszczona przez powtarzające się starcia i przedłużającą blokadę. Większość mieszkańców jest muzułmanami, chociaż istnieje chrześcijańska mniejszość.
Większa część współczesnego miasta rozciąga się na nadmorskiej równinie, która rozciąga się na położone na północy i wschodzie przedmieścia. Plaża i port znajdują się w odległości 3 km na zachód od centrum miasta. Przestrzeń pomiędzy nimi, oraz samo centrum, znajdują się na niewielkich, płaskich wzgórzach, których wysokość dochodzi do 14 mn.p.m. Teren jest płaski i piaszczysty[2].
Dzisiejszy obszar miasta zajmuje powierzchnię około 45 km². W okresie brytyjskiegoMandatu Palestyny w skład obszaru miejskiego wchodziły zabudowane obszary wiejskie położone na przedmieściach. Ten obszar wiejski zajmował powierzchnię 143 km², z których nawadnianych były 24 km² upraw rolniczych[3].
Podobnie jak w całej Strefie Gazy, w obszarze miasta Gazy znajdują sięgleby klasy IV. Plony roślin uprawianych na tych glebach są wyraźnie niższe niż na glebach klas wyższych, nawet gdy utrzymywane są one w dobrej kulturze rolnej. Gleby te są bardzo podatne na wahania poziomu wód gruntowych.Minerały ilaste znajdujące się w glebie, absorbują liczne organiczne i nieorganiczne związki chemiczne, które częściowo łagodzą poziom skażenia wód gruntowych[4].
Gaza maklimat śródziemnomorski, który charakteryzuje się gorącymi i suchymi latami oraz łagodnymi zimami. Wiosna rozpoczyna się na przełomie marca i kwietnia, a najgorętszymi miesiącami są lipiec i sierpień. Średnia temperatura latem wynosi 33 °C, a zimą 7 °C. Deszcz jest rzadkością i występuje sporadycznie w okresie zimowym, między listopadem a marcem. Suma rocznych opadów atmosferycznych wynosi 116 mm[5].
Ludność miasta jest całkowicie uzależniona odwód gruntowych, które są jedynym źródłem wody.Warstwa wodonośna rozciąga się wzdłuż wybrzeża i składa się głównie zplejstoceńskichpiaskowców. Na południe od miasta znajduje się okresowy strumień Wadi Gaza, który jedynie w okresie zimy dostarcza niewielkich ilości wody[4].
Według spisu ludności przeprowadzonego w 1997 przez Palestyńskie Centralne Biuro Statystyczne, liczba mieszkańców Gazy wynosiła 353 115 osób, z czego 50,9% stanowili mężczyźni, a 49,1% kobiety. Populacja miasta była młoda: w wieku od niemowlęcego do 19. było 60,8% mieszkańców, w wieku od 20. do 44. roku życia było 28,8%, w wieku od 45 do 64 było 7,7% i w wieku powyżej 64 roku było 3,9%[6].
Badaniaarcheologiczne dowodzą, że pierwsze ślady osadnictwa ludzkiego w obszarze dzisiejszej Gazy pochodzą z V tysiąclecia p.n.e. Pojawiły się wówczas tutaj pierwsze osady rolnicze. Znalezione liczne rękodzieła garncarstwa i kości słoniowej dowodzą, że ludzie ci posiadali wyraźnie wykształconą kulturę[7]. Pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. na ziemieKanaanu zaczęły napływać pierwsze fale ludnościegipskiej. Około 3400 p.n.e. Egipcjanie wznieślitwierdzę Taur Ikhbanah, która znajdowała się na południe od dzisiejszego miasta Gaza. Była to pierwsza starożytna twierdza egipska wzniesiona na zewnątrz Egiptu. Z tego okresu pochodzą znalezione przedmioty wykonane zmiedzi wydobywanej w rejoniePetry. Dowodzi to utrzymywania więzi handlowych pomiędzy tymi ziemiami. Około 3300–3000 p.n.e. Gaza rozwinęła się w duży ośrodek miejski, który wraz ze wzrostemhandlu odgrywał coraz większą rolę na lądowym szlaku handlowymVia Maris”. Jednak z czasem interesy gospodarcze Egiptu przesunęły się na północ do dzisiejszegoLibanu, skąd zaczęto sprowadzać drogą morską drzewocedrowe. Rola Gazy została wówczas zredukowana do niewielkiegoportu morskiego, do którego zawijały jedynie statki z podstawowymi towarami. Cały region zaczął wówczas cierpieć z powodu upadku gospodarki, a niepotrzebna już twierdza Tell es-Sakan została porzucona przez Egipcjan[7].
Około XXV wieku p.n.e. rejon Gazy przeżył znaczny wzrost populacji związany z osiedleniem się ludności kananejskiej, jednak już w XXIII wieku p.n.e. nastąpiła zapaść gospodarcza i upadek tutejszych miast. Na miejscu opuszczonych miejscowości pojawiły się obozynomadów przemieszczających się z miejsca na miejsce w poszukiwaniu żywności, wody, opału albo pastwisk dla zwierząt hodowlanych. Ponowne ożywienie koniunkturalne i rozwój społeczny pojawiły się w XX wieku p.n.e. Pojawiły się ośrodki miejskie Tell es-Sakan, Tell el-Ajjul i Gaza. Przed 1650 p.n.e. część Egiptu została przejściowo zajęta przez Kananejczyków. Wydarzenia te przyczyniły się do rozwoju międzynarodowego handlu[7]. W 1484 p.n.e. egipskifaraonTotmesa III podbił obszar Gazy. Samo miasto Gaza zaczęło wówczas pełnić rolę egipskiej stolicy administracyjnej w Kanaanie[8]. Pochodzące z około 1310 p.n.e.Listy z Amarny wymieniają nazwę miasta „Azzati” (współczesna Gaza), które zostało ufortyfikowane przez faraonaSeti I. Przez obszar Gazy przebiegała wówczas strategiczna droga lądowa (tzw.Droga Horusa), przy której odkryto pozostałości kilku starożytnych egipskich fortec[7].
Około 1200 p.n.e. zaczęli napływać tutajFilistyni, którzy zajęli nadmorskie miasta kanaanejskie (Gaza,Ekron,Aszdod,Aszkelon iGat). Filistyni zdołali także przejściowo osiedlić się w części Egiptu, jednak faraonRamzes III wypędził ich. Nie był on jednak w stanie wyprzeć ich z pasa nadmorskiego Kanaanu[9]. WedługBiblii największym tutejszym miastem była Gaza, która była miastem kananejskim[a], w sensie politycznym zależnym od Egiptu. Miasto było wówczas dobrze prosperującym portem morskim i stolicą pięciusatrapii filistyńskich (Gaza, Ekron, Aszdod, Aszkelon i Gat).Stary Testament wspomina historięizraelskiego sędziegoSamsona, który został wzięty do niewoli przez Filistynów i przyprowadzony do Gazy. Poniósł on śmierć burząc świątynię filistyńskiego bogaDagona[b]. Przez długie latapentapolis filistyńska cieszyło się względną niezależnością, płacąc jednak daniny potężniejszym sąsiadom[7].
W 734 p.n.e. Gaza zostałalennikiemneoasyryjskim. W 609 p.n.e. egipski faraonNecho II przejściowo odzyskał kontrolę nad Gazą, bo już w 605–601 p.n.e. Gaza została zdobyta przezNeobabilończyków. Za panowania królaCyrusa Wielkiego Gaza ofiarowała 20–30tonkadzidła aby utrzymać status sojusznika perskiego, za co została zwolniona z obowiązku płacenia corocznegohołdu lennego. W tym okresie nastąpił szybki rozwój obszaru Gazy. Grecki historykHerodot przedstawił Gazę jako duże miasto portowe, otoczone murami obronnymi. Rozwojowi miasta sprzyjało korzystne położenie na skrzyżowaniu szlakówkarawan handlowych. Około 520 p.n.e. na terenie Gazy powstałygreckiefaktorie. Głównymi towarami handlu były: kadzidło, lecznicza mira, greckaporcelana i bitemonety (z 380 p.n.e. pochodzą odnalezione monety bite na wzórateńskich)[7].
Okresy hellenistyczny i machabejski (IV–I w. p.n.e.)
Rządy Seleucydów doprowadziły do wybuchu w 167 p.n.e. żydowskiegopowstania Machabeuszy, które doprowadziło do powstaniapaństwa Machabeuszy. Dobrze rozwijający się obszar Gazy znalazł się strefie interesówMachabeuszy.Jonatan Machabeusz w swojej kampanii 145–143 p.n.e. zdobył i zniszczył miasta Gaza i Anthedone.Aleksander Jannaj przez rok oblegał Gazę w 102 p.n.e. Gdy w końcu mieszkańcy poddali się, Aleksander zniszczył Gazę, Anthedone i Raphia[7]. W owym czasieŻydzi pogrążyli się w wojnie domowej pomiędzy stronnictwamiSaduceuszów aFaryzeuszów, co w 63 p.n.e. wykorzystaliRzymianie i zajęli Judeę.
Okres rzymski i wschodniorzymski (I w. p.n.e. – VII w. n.e.)
Obszar Gazy wszedł w skład prowincjisyryjskiej. W 57 p.n.e. rzymskiprokonsulGabiniusz odbudował Gazę, która stała się ważnym ośrodkiem kulturalnym i religijnym (świątynia Marneion)[10]. W 35 p.n.e. cesarzOktawian August oddał miasto z okolicznymi ziemiami w ręce króla JudeiHeroda Wielkiego. Pod jego rządami znacznie wzrosła liczebność Żydów w rejonie Gazy, jednak samo miasto pozostałopogańskie. Tutejszeświątynie były poświęcone wielu różnymbogom: Marnasowi (tzn. kreteńskiemuZeusowi),Słońcu,Afrodycie,Apollowi,Hestii,Hekate i innym. Przy świątyniach odprawiano obrzędy religijne[7]. Gdy w 66 roku n.e. wybuchławojna żydowska (66–73) przeciwkoCesarstwu rzymskiemu, Żydzi mszcząc się za masakrę wCezarei, zniszczyli Gazę, Anthedone, jak i ich okoliczne wioski. W 130 rzymski cesarzHadrian odwiedził odbudowaną Gazę[12]. Po stłumieniu kolejnego żydowskiegopowstania Bar-Kochby, Rzymianie w 135 zmienili nazwę kraju z Judea naSyria Palestina (Syria palestyńska, czyli filistyńska – od nazwy tutejszych ziemPhilistia”)[7]. Gdy w 395 roku cesarzTeodozjusz umierając podzieliłImperium Rzymskie naCesarstwo Zachodniorzymskie iCesarstwo Wschodniorzymskie (czyliBizancjum), Palestyna z rejonem Gazy znalazły się pod kontrolą Bizancjum. W 401 cesarzArkadiusz zakazał w Gazie kultu pogańskiego. Doszło wówczas do prześladowania pogan i niszczenia ich mienia i kultury. Zamieszki w mieście – w którym istniało osiem świątyń pogańskich, a gminachrześcijańska liczyła jedynie około 200 osób – trwały dziesięć dni. Na miejscu zburzonej świątyni rzymskiejarcybiskup Gazy św.Porfiriusz zbudowałkościół na planie krzyża (bazylikaEudokii). W okolicach miasta żył na przełomie III i IV wiekuśw. Hilarion, którego życie opisałśw. Hieronim. Mnich ten przeszczepił na ziemię palestyńską życieeremickie, będąc wcześniej uczniemśw. Antoniego Wielkiego[7].
Gdy w 496 królAksum podarował cesarzowiAnastazemu Iżyrafę, trafiła ona najpierw do portu w Gazie. Wydarzenie to wywarło duży wpływ na artystów Gazy, m.in. twórcówmozaik. W 536 biskup Marcjan zainaugurował kościół pod wezwaniem św.Sergiusza, a w 540 miało miejsce apogeum chrześcijańskiej obecności w Gazie. Z miasta wyruszyły wówczaspielgrzymki w kierunkuSynaju[7]. W 615 Gaza przeżyła inwazję wojskperskichChosroesa II Parwiza, z dynastiiSasanidów.
W 634 rejon Gazy zajęlimuzułmanie, a około 637 zostało zdobyte miasto, jednak nie ma przekazów o walkach o samo miasto[13]. Ogromna większość mieszkańców tych okolic przeszła wówczas naislam. Ci, którzy pozostali chrześcijanami, mieli pozwolenie na wyznawanie swojej wiary[7]. W 661 obszar Gazy wszedł w składkalifatuUmmajjadów. W 750 nastąpił koniec dominacji Umajjadów i początek epokiAbbasydów. Gaza była wówczas ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła, a jednocześnie centrum kultury muzułmańsko-chrześcijańskiej z tolerancyjnym prawem islamskim. Dla muzułmanów miasto Gaza miało szczególne znaczenie, ponieważ było miejscem pochówkuHaszima, dziadkaMahometa. Z tego powodu miasto zostało odbudowane, a architektura chrześcijańska wymieszała się z architekturą islamską. Wybudowano górujący nad miastemmeczet Umar Ibn Al-Khattab. Urodził się tutaj islamski teolog Muhammad al-Shafi (767–820), który założyłsunnickąszkołęprawa muzułmańskiegoSzafi. Dominującym językiem stał sięarabski, chociażgreka iaramejski nadal pozostawały w powszechnym użyciu[14]. W latach 780–800 doszło do licznych napadówBeduinów od strony pustyni. W 978 Gaza weszła do kalifatuFatymidów, a w latach 1079–1099 była pod panowaniemWielkich Seldżuków. Fanatyczne postępowanie Seldżuków i ograniczanie chrześcijanom prawa dostępu do miejsc świętych wZiemi Świętej, doprowadziły do zorganizowania w 1096I wyprawy krzyżowej.
Muzułmanie studiujący Koran. W tle widoczne miasto GazaPanorama Gazy, 1839Brytyjskie wojska podczas bitwy o Gazę, 1917Bombardowanie Gazy podczasoperacji „Płynny Ołów”, 17 stycznia 2009
W 1100 krzyżowcy zajęli rejon Gazy, który włączyli w graniceKrólestwa Jerozolimskiego. W 1149 królBaldwin III ufortyfikował Gazę i oddał ją w ręcetemplariuszy. Nastąpił wówczas rozwój miasta dolnego, pełniącego rolę służebną wobecfortecy, która była wykorzystywana do atakowania pobliskiego arabskiego miastaAszkelon[7]. W 1178 wojska muzułmańskieSaladyna zdobyły miasto Gazę. W następnych latach sułtan Saladyn kontynuował swoje podboje i w 1187 zająłJerozolimę, doprowadzając do upadku Królestwa Jerozolimskiego. Siły angielskie i francuskie (III wyprawa krzyżowa) odzyskały część ziem, w tym Gazę, którą zajął w 1191 królRyszard I Lwie Serce. Odbudowano wówczas fortyfikacje Gazy, jednak już w 1193 musiano je rozebrać w wyniku zawartych porozumieńTraktatu Jafy. Krzyżowcy przebudowali wielki meczet w Gazie na Katedrę św. Jana Chrzciciela (obecnie meczet Omara). W 1250 obszar Gazy znów powrócił pod panowanie muzułmanów[7].
W 1260 Gaza została całkowicie zniszczona przez najazdmongolskiHulagu-chana[15]. W 1277 rozpoczął się okres bujnego rozwoju rejonu Gazy pod panowaniemmameluków zDamaszku[12]. Był on przerwany w 1294 przeztrzęsienie ziemi, które spustoszyło Gazę. W 1340 odbudowanoWielki Meczet[15]. Arabski podróżnikIbn Batutta odwiedził Gazę w 1355 i opisał ją jako „miasto duże i ludne, posiadające wiele meczetów. Nie było jednak żadnych murów wokół niego. Był tam stary wspaniały meczet”[16].
W 1516 obszar Gazy został przyłączony doImperium Osmańskiego. Gaza była wówczas już małą miejscowością, z nieczynnym portem, zniszczonymi budynkami i podupadłą gospodarką. Wojska tureckie szybko zdławiły mały opór i Region Gazy (tur.Sanjak Gazy) wszedł w skład prowincji Syrii[17]. W 1660 Gaza została uznana stolicą Palestyny, co dało początek okresu świetności miasta. Odnowiono stary meczet i wybudowano kilkanaście nowych meczetów. Pojawiły sięłaźnie i targowiska tureckie[15]. W 1799 przez obszar Gazy przeszły wojskafrancuskie dowodzone przezNapoleona Bonaparte. Jednak obecność Francuzów była tak krótka, że nie wywarła większego śladu na tutejszą kulturę. Po kilku miesiącach Gaza wróciła pod panowanie tureckie[15]. Na początku XIX wieku obszar Gazy został zdominowany kulturowo przez Egipt. W 1832Muhammad Ali (Pasza) dążąc do stworzenia egipskiego imperium podbił Gazę z większą częścią Palestyny[12]. Od tego czasu mieszkańcy tych ziem korzystali czerpiąc zyski z handlu karawan wędrujących między Syrią a Egiptem. W 1840 w pobliżu Gazy doszło do bitwy wojsk tureckich z egipskimi, która położyła kres egipskiemu panowaniu nad Palestyną[15].
XX wiek rozpoczął się od dwóch niszczycielskich trzęsień ziemi w 1903 i 1914. PodczasI wojny światowej w 1917 obszar Gazy stał się polem ciężkich walk pomiędzy wojskami tureckimi abrytyjskimi (kampania synajska i palestyńska). 26 marca 1917 doszło do I bitwy o Gazę, podczas której brytyjski atak poniósł klęskę głównie z powodu braku komunikacji pomiędzy nacierającymi oddziałami. Do II bitwy o Gazę doszło 17 kwietnia 1917. Ten atak został poprzedzony artyleryjskim ostrzałem (z użyciem broni gazowej), a w walkach użyto kilku czołgów. Pomimo to, Brytyjczycy ponieśli ciężkie straty i nie zdołali przełamać tureckich pozycji w Gazie. Po wzmocnieniu oddziałów, wojska brytyjskie przeprowadziły trzecią ofensywę, podczas której doszło do III bitwy o Gazę (31 października-7 listopada 1917). Ostatecznie brytyjski generałEdmund Allenby wkroczył jako zwycięzca do Gazy, a następnie 9 grudnia 1917 do Jerozolimy[18].
Po zakończeniu I wojny światowej, decyzjąLigi Narodów obszar Gazy wraz z Palestyną przypadł Wielkiej Brytanii, która utworzyła na tym obszarzeMandat Palestyny. Oficjalne nadanie pełnomocnictw mandatowych nastąpiło 1 lipca 1920[19].
Przyjęta 29 listopada 1947Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 181 dzieliła Palestynę na dwa państwa: żydowskie i arabskie. W myśl tego planu obszar Gazy miał znajdować się w nowo utworzonym państwie arabskim. Poproklamacji niepodległości Izraela 14 maja 1948 rozpoczęła sięI wojna izraelsko-arabska. W trakcie walk obszar Gazy został zajęty przez wojska egipskie. Podczas rozmów o warunkach ogłoszenia zawieszenia broni, które były prowadzone na wyspieRodos, Izrael żądał całkowitego wycofania się Egipcjan z obszaru dawnej Palestyny. Po trudnych rozmowachporozumienie o rozejmie izraelsko-egipskim podpisano 24 lutego 1949. Na jego mocy wojska egipskie pozostały w obszarze Gazy, który od tej pory był nazywanyStrefą Gazy. Pod koniec wojny, 22 września 1948 Liga Arabska ogłosiła powstanie w mieście Gaza rządu palestyńskiego (arab. حكومة عموم فلسطين,hukumat 'umum Filastin). Ogłosił on 1 października 1948 powstanie niepodległegopaństwa palestyńskiego. Na czele rządu stanął premier Ahmed Hilmi Abd al-Baqi, ministrem spraw zagranicznych został Jamal al-Husayni. Rząd uznałflagę palestyńską. Utworzenie tego rządu zostało zaplanowane przez Ligę Arabską jako próba ograniczenia wpływówTransjordanii na palestyńskich ziemiach. Okazało się jednak, że rząd nie został uznany przez Transjordanię i żadne nie-arabskie państwo. Uznały go jedynie: Egipt, Syria, Liban,Irak,Arabia Saudyjska iJemen. W rzeczywistości palestyński rząd w Gazie znajdował się pod całkowitą kontrolą Egiptu i wywierał niewielki wpływ na sytuację Palestyńczyków w Strefie Gazy. Został on później przeniesiony z Gazy doKairu. Rząd wydawał palestyńskiepaszporty, które zostały unieważnione w 1959 przez prezydentaGamal Abdel Nasera. Egipt nigdy formalnie nie anektował Strefy Gazy, ale traktował ją jakterytorium okupowane i zarządzał przez wojskowego gubernatora[20]. Egipska okupacja miała czteromiesięczną przerwę podczaskryzysu sueskiego w 1956. Podczas tej operacji, izraelscy żołnierze okrążyli siły egipskie w rejonie miast Gaza i Rafah. Izraelskie siły wyłapywałyfedajnów, których prawdopodobnie rozstrzelano w dwóch masakrach. Liczbę zabitych ocenia się na 66fedajnów, chociaż dyplomacjaStanów Zjednoczonych wskazywała, że z 500fedajnów wziętych do niewoli zabito „około 30”[21]. Strefa Gazy znalazła się pod izraelską okupacją w wynikuwojny sześciodniowej w 1967 r.
W wyniku zawartego 13 września 1993Porozumienia z Oslo nastąpiło utworzenie w Strefie GazyAutonomii Palestyńskiej.Jasir Arafat wybrał Gazę jako swoją pierwszą stolicę. W marcu 1996 w Gazie odbyła się inauguracyjna sesjaPalestyńskiej Rady Narodowej. Palestyńska populacja w Strefie Gazy cierpiała z powodu złego zarządzania i wysokiejkorupcji. Większość inwestycji budowlanych i przemysłowych w Strefie było uzależnionych od wysokich łapówek, których wymagała administracja oraz palestyńskie siły bezpieczeństwa. Powodowało to wzrost niezadowolenia społecznego. Gdy we wrześniu 2000 wybuchło palestyńskie powstanieIntifada Al-Aksa, zbrojne organizacjeHamas iIslamski Dżihad przeprowadziły ze Strefy Gazy wiele ataków terrorystycznych na Izrael. Był to także początek ostrzału rakietowego i moźdżieżowego żydowskich osiedli oraz terenów przygranicznych ze Strefą. 25 stycznia 2006 odbyły siępalestyńskie wybory parlamentarne, które niespodziewanie wygrałHamas[22][23]. Izrael i społeczność międzynarodowa (Stany Zjednoczone iUnia Europejska) odmówiły jednak uznania prawaHamasu do sprawowania rządów w Autonomii Palestyńskiej.Hamas jest powszechnie spostrzegany jakoorganizacja terrorystyczna, która odmawia uznania prawa do istnienia państwa Izrael. Z tego powodu przerwano bezpośrednią pomoc dla palestyńskiego rządu i skierowano ją do niezależnych organizacji humanitarnych[24]. Wywołało to zamieszanie polityczne i gospodarczą zapaść, zmuszając wielu Palestyńczyków do emigracji zarobkowej[25].
W styczniu 2007 w Strefie Gazy wybuchły gwałtowne walki pomiędzy zbrojnymi frakcjamiHamasu aal-Fatah. Skala walk przyjęła rozmiarypalestyńskiej wojny domowej. OstatecznieHamas pokonał siłyAl-Fatah i przejął kontrolę nad Strefą Gazy. Przywódcy politycznyHamasu ogłosili się legalnym rządem Autonomii Palestyńskiej.Palestyński prezydentMahmud Abbas zareagował ogłoszeniemstanu wyjątkowego, rozwiązał rząd jedności narodowej i sformował nowy rząd, bez udziałuHamasu. Nowy rząd został uznany przez społeczność międzynarodową (w tym przez Egipt, Jordanię i Arabię Saudyjską). Egipt przeniósł swojąambasadę z Gazy naZachodni Brzeg[26]. Od tamtej pory rządHamasu w Strefie Gazy pozostaje w całkowitej izolacji międzynarodowej, dyplomatycznej i gospodarczej. Nowy palestyński rządpremieraSalam Fajjada podjął próbę pojednania zHamasem, pod warunkiem zwrócenia Autonomii Palestyńskiej kontroli nad Strefą Gazy.
Według izraelskiego geografa Zev Vilnaja, nazwa miasta pochodzi od arabskiego słowagazza wywodzącego się z pierwotnego kananejskiego słowaʿzz (pol. „mocne”). Drogę stopniowej ewolucji, słowo to przybrało swoje obecne znaczenie „silny” lub „mocny”[27].
Herb Gazy stanowi czerwono-zieloną tarczę, na którym widnieje wizerunek czarnegofeniksa, ze wzniesionymi do góry skrzydłami. Reprezentuje on ciągłe odradzanie się miasta na przestrzeni pięciu tysięcy lat[28].
Centrum miasta stanowi Stare Miasto, które można podzielić na Dzielnicę Daraj (nazywana także Dzielnicą Muzułmańską) i Dzielnicę Zajtoun (nazywaną także Dzielnicą Chrześcijańską). Na Starym Mieście znajduje się większość zabytkowych budynków miasta. Wiele z nich zostało wybudowanych w arabskim stylu architekturyablaq, który charakteryzuje się białymi i czerwonymi murami domów[29].
Gaza, poza Starym Miastem, posiada jedenaście dzielnic[30]. Pierwsze poszerzenie miasta miało miejsce w XIII wieku, kiedy to na wzgórzu położonym na wschód od Starego Miasta wybudowano dzielnicę Szuja’ijja. W latach 1930–1940 na wydmach na zachód od centrum miasta powstała dzielnica Rimal, a wzdłuż południowych i południowo-zachodnich granic Starego Miasta powstała dzielnica Zeitoun. Równocześnie dzielnica Szuja’ijja rozszerzyła się na wschód, tworząc nowe dzielnice al-Judeide i al-Turukman. Obszar położony pomiędzy Rimal a Starym Miastem zajęły dzielnice al-Sabra i al-Daraj. Na początku 1950, na północy powstała dzielnica al-Nasser, nazwana na cześć egipskiego prezydenta Nassera. Na północnym wschodzie znajduje się dzielnica Tuffah, która dzieli się na dwie części: wschodnią i zachodnią. W odległości 3 km na północ od Starego Miasta jest dzielnica Szeik Radwan, której nazwa pochodzi od grobowca szejka Radwana. Miasto wchłonęło również nadmorską wieś al-Szati. W granicach miasta znajduje się takżeobóz uchodźców al-Szati, jest on jednak poza jurysdykcją miejską. Po 1990 na południowym skraju dzielnicy Rimal powstała najbardziej zamożna Tel al-Hawa, a na południowej krawędzi miasta powstała dzielnica Szeik Ijlin[31].
Większość zabytków Gazy znajduje się na Starym Mieście. Ma ono siedem historycznych bram: Bab Asqalan (Brama Aszkelonu), Bab al-Darum (Brama Deir al-Balah), Bab al-Bahr (Brama Morska), Bab Marnas (Brama Marnas), Bab al-Baladiyah (Brama Miejska), Bab al-Khalil (Brama Hebronu) i Bab al-Muntar (Brama Tell al-Muntar). Do najważniejszych zabytków należą:
Wielki Meczet Dżiamija al-Kabira, wcześniejszy kościół z XII w.
Kościółgrecki z grobem św. Porfiriusza arcybiskupa
Meczet Haszim
Sanktuarium Abu al-Azm (arab. ojciec fortecy) z przypuszczalnym grobemSamsona
Tell el-Ajjul, któreFlinders Petrie uważał za pozostałości starożytnej Gazy. W czasie wykopalisk w 1931 zostały znalezione różnowarstwowe pozostałości ufortyfikowanego miasta. Otoczone murami w późnejepoce brązu, czasy świetności przeżywało w okresiehyksos[32].
Gospodarka Gazy rozwija się głównie dzięki zagranicznej pomocy humanitarnej. Tutejszy przemysł jest bardzo słabo rozwinięty i obejmuje kilka niewielkich zakładów produkujących tworzywa sztuczne, materiały budowlane, tekstylia, meble, ceramikę, kafelki oraz dywany. Liczne warsztaty rzemieślnicze produkują wyroby z wikliny i odzież, następnie sprzedawane na bazarach ulicznych. W lokalnej gospodarce ważną rolę odgrywa rolnictwo. Na okolicznych polach uprawia się owoce cytrusowe, truskawki, daktyle, oliwki, kwiaty i warzywa. W obrębie miasta rozwija się przemysł przetwórstwa artykułów żywnościowych. Niestety, wysoki poziom zanieczyszczenia oraz niedostatek wody, zmniejszają zdolności produkcyjne tutejszego rolnictwa.
Dużą grupa mieszkańców znajduje zatrudnienie w urzędach administracji państwowej i w służbach bezpieczeństwa. Dodatkowe miejsca zatrudnienia tworzą międzynarodowe organizacje humanitarne, w tym agenda UNRWA. Większość mieszkańców miasta jest uzależniona od pomocy żywnościowej dostarczanej przez UNRWA.
Przed 2005 wielu mieszkańców Gazy znajdowało zatrudnienie w izraelskich strefach przemysłowych, jednak po wycofaniu się Izraelczyków ze Strefy Gazy to źródło zatrudnienia skończyło się. Według danych z 2009 bezrobocie w Gazie wynosiło prawie 50%. Większość prywatnych przedsiębiorstw zbankrutowała albo zawiesiła swoją działalność. Warunki ekonomiczne w Gazie od dłuższego czasu znajdują się w stanie całkowitej stagnacji, bez perspektyw rozwoju w najbliższym czasie.
Zgodnie z danymi palestyńskiego Centralnego Biura Statystycznego pochodzącymi z 1997 roku, 98,1% mieszkańców Gazy było podłączonych do publicznej sieci wodociągowej[33], 87,6% było podłączonych do kanalizacji publicznej, a 11,8% korzystała z szamb[34]. Blokada Strefy Gazy utrudniła dostęp do wody i kanalizacji. Działania wojenne spowodowały uszkodzenie i wyłączenie sześciu głównych studni wody pitnej, w wyniku czego około 50% mieszkańców miasta nie ma regularnego dostępu do wody. Aby uzupełnić braki wody, władze miejskie są zmuszone pompować wodę ze „słonych studni”, jednak działania te są utrudnione przez brak energii elektrycznej. Brak wystarczającej mocy oczyszczalni ścieków powoduje, że prawie 75% ścieków pozostaje nieoczyszczona. Do Morza Śródziemnego każdego dnia odprowadzanych jest 20 mln litrów nieoczyszczonych i 40 mln litrów częściowo oczyszczonych ścieków. Władze miejskie twierdzą, że gromadzące się na ulicach śmieci oraz przepełniona kanalizacja stwarza ryzyko wystąpienia chorób i epidemii.
Największym szpitalem w Gazie jest założony w 1940 szpital al-Szifa[35].Haidar Abdel Shafi założył w 1950 klinikę medyczną Bandar Gaza, która zapewnia ograniczoną opiekę zdrowotną[36]. Chrześcijańskie towarzystwa misyjne prowadzą od 1907 szpital Southern Baptist Hospital[37].Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca zarządza drugim pod względem wielkości szpitalem w mieście, szpitalem Al-Quds. Wszystkie szpitale cierpią na niedobór energii elektrycznej.
Pierwsza rada miejska Gazy powstała w 1893, pod przywództwem Ali Khalil Szawa. Jednak nowoczesne władze miejskie powstały dopiero w 1906, kiedy to władze tureckie mianowałySaida al-Szawę(inne języki) burmistrzem Gazy. W dniu 24 lipca 2004 w Gazie powstała pierwsza samodzielna palestyńska rada miejska podległa władzom Autonomii Palestyńskiej. Obecnie burmistrzem miasta jestYahya Al-Sarraj[38].
W 1988 w dzielnicy Rimal ukończono budowę Centrum Kultury Raszad Szawa (ang.The Rashad Shawa Cultural Center), nazwanego na cześć byłego burmistrza miasta Raszad al-Szawa. Ten dwupiętrowy budynek mieści w sobie sale wystawowe, koncertowe i bibliotekę[39]. Symbolem francuskiego partnerstwa z Gazą jest Francuskie Centrum Kultury, do którego są zapraszani w miarę możliwości francuscy artyści. Są tutaj organizowane liczne wystawy, koncerty, seanse filmowe i inne działania kulturalno-artystyczne[40]. W 1998 utworzono centrum kultury dla dzieci Sztuka i Rękodzieło Wiejskie (ang.The Arts and Crafts Village), które promuje różnorodne rodzaje aktywności artystycznej[41].
W 2004 dzięki pomocy finansowej i sprzętowej Norwegii uruchomiono kino (ang.The Gaza Theater)[42]. W 2008 otworzono Muzeum Archeologiczne Gazy, ufundowane przez Jawdat N. Khoudary. Z powodu braku pomieszczeń ekspozycyjnych, tylko część zbiorów jest udostępniona zwiedzającym[43].
W 2006 w Gazie istniało 210 szkół, z czego 151 było prowadzonych przez palestyńskie Ministerstwo Edukacji, 46 przez agencjęUNRWA, a 13 było szkołami prywatnymi. Łącznie uczyło się w nich ponad 154 tys. uczniów. Liczba zatrudnionych nauczycieli wynosiła 5877[44]. W mieście są cztery wyższe uczelnie:Uniwersytet Al-Azhar,Al-Quds Open University,Uniwersytet Al-Aksa iIslamski Uniwersytet Gazy. Islamski Uniwersytet został założony w 1978 przezAhmeda Jassina i grupę biznesmenów, stając się pierwszą wyższą uczelnią w mieście. W latach 2006–2007 na uniwersytecie uczyło się ponad 20 tys. studentów[45]. Uniwersytet Al-Aksa został założony w 1991[46]. Uniwersytet Al-Azhar jest uczelnią świecką, która została założona w 1992[47]. Natomiast utworzony w 1992 Al-Quds Open University prowadzi szeroko zakrojoną edukację[48]. W mieście znajduje się także duża biblioteka publiczna.
Blokada Strefy Gazy miała bardzo poważny wpływ na gospodarkę i edukację w mieście. Przeprowadzone przez UNRWA we wrześniu 2007 badania wykazały, że prawie 80% uczniów ma trudności w nauce, w szczególności dotyczy to przedmiotu matematyki. W styczniu 2008 część szkół musiała zawiesić okresowo zajęcia z powodu braku energii elektrycznej i niezbędnych pomocy naukowych[49].
Ze względów bezpieczeństwa i nałożonej na Strefę Gazy blokadę, atrakcyjność turystyczna miasta jest bardzo mocno ograniczona. Poza tutejszymi zabytkami, na uwagę zasługują plaże. Niestety są one mocno zaniedbane i bardzo często zanieczyszczone. W Gazie jest kilka restauracji, które oferują tradycyjną kuchnię arabską. Na całym Starym Mieście są liczne stragany uliczne.
W maju 2010 w mieście otworzonoaquapark, jednak już we wrześniu został spalony przez zamaskowanych mężczyzn. Organizacja Hamas oświadczyła, że park wodny był miejscem demoralizacji, ponieważ mężczyźni i kobiety kąpali się tam razem[50][51].
↑Zobacz:Księga Rodzaju 10:19: „(19) Granica Kananejczyków biegła od Sydonu w kierunku Geraru aż doGazy, a potem w kierunku Sodomy, Gomory, Admy i Seboim – aż do Leszy.” Tłumaczenie wedługBiblii Tysiąclecia.
↑Zobacz:Księga Sędziów 16:21, 28-30: „(21) Wówczas Filistyni pojmali go, wyłupili mu oczy i zaprowadzili doGazy, gdzie przykuty dwoma łańcuchami z brązu musiał w więzieniu mleć ziarno... (28) Wtedy wezwał Samson Pana mówiąc: Panie Boże, proszę Cię, wspomnij na mnie i przywróć mi siły przynajmniej na ten jeden raz! Boże, niech pomszczę raz jeden na Filistynach moje oczy. (29) Ujął więc Samson obie kolumny, na których stał cały dom, oparł się o nie: o jedną – prawą ręką, o drugą – lewą ręką. (30) Następnie rzekł Samson: Niech zginę wraz z Filistynami. Gdy się zatem oparł o nie mocno, dom runął na władców i na cały lud, który w nim był zebrany. Tych, których wówczas zabił sam ginąc, było więcej aniżeli tych, których pozabijał w czasie całego swego życia.” Tłumaczenie według Biblii Tysiąclecia.
↑abMichael Dumper, Bruce E. Stanley, Janet L. Abu-Lughod: Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO, 2007, s. 155.ISBN 1-57607-919-8.
_(A).jpg)
