Epoka żelaza – okres dziejów ludzkości następujący poepoce brązu, w którejżelazo stało się głównym surowcem w wytwarzaniunarzędzi. Ramy czasowe epoki żelaza są różne i uzależnioneodstref geograficznych, zróżnicowaniakulturowego i rozwoju społeczno-gospodarczego. W znaczeniu historycznym trwa do dziś (w sensie archeologicznym skończyła się w XIII w.)[1].
Żelazo jest materiałem znacznie bardziej dostępnym niżbrąz. Najpopularniejszym surowcem do wytwarzania żelaza w starożytności były tzw.rudy darniowe oraz błotne, w których zawartość żelaza wahała się od 30% do 50%. Występowały one przy powierzchni, więc były bardzo łatwe w eksploatacji. Rzadko sięgano do głębszych pokładów rud żelaza, gdyż wiązało się to z czasochłonnymi metodami górniczymi. Żelazo otrzymywano poprzez termicznąredukcję tlenków zawartych w rudzie i oddzielenie czystego surowca od zanieczyszczeń, w tym celu po wydobyciu rudy segregowano oraz oczyszczanokonkrecje następnie poddając je procesowi prażenia zwęglem drzewnym. W najwcześniejszym okresie wytopu dokonywano w ogniskach otwartych, a dopiero z biegiem czasu stosowano do wytopudymarki. Żelazo umieszczano w piecu warstwowo na przemian zwęglem drzewnym. Następnie rozgrzewano piec do temperatury 1300 stopni, ponieważ wtedy dochodziło do redukcji tlenków i utworzenia się metalu. W wyniku tego procesu otrzymywano metal w postaci łupki, zanieczyszczonej węglem drzewnym. Następnie w celu pozbycia się zanieczyszczeń przekuwano i podgrzewano łupki. Żelazo poddawano dalszej obróbce.
Bardzo ważne w późniejszym procesie obróbki żelaza byłonawęglanie orazhartowanie.
Najstarsze wyroby z kutego żelaza (głównie pochodzeniameteorytowego), pochodzą z XV i XIV wieku p.n.e. z terenówpaństwa Hetytów (Azja Mniejsza), skąd po roku 1180 p.n.e. żelazo przezPalestynę dotarło doEgiptu, i dalej doMezopotamii i Iranu. Następnie naKaukaz, w XII w. p.n.e. do Grecji oraz w XI–X w. p.n.e. do Italii. Do dalszych części Europy żelazo dotarło przezPółwysep Bałkański oraz Kaukaz.
A (200/180 p.n.e.–20 n.e.) – młodszy okres przedrzymski, który pokrywa się w połowie ze środkowym (C) i późnym okresem lateńskim (D). Dzieli się na fazy:
A1 (200/180–100 p.n.e.)
A2 (100–20 p.n.e.)
A3 (20 p.n.e.–20 n.e.)
B (20–150 n.e.) – wczesny okres wpływów rzymskich, z fazami:
B1 (20–75 n.e.) – dzieli się na stadia A, B, C
B2 (75–150 n.e.) – dzieli się na stadia A i B
B2a (75–100 n.e.)
B2b (100–150 n.e.)
C (150–375 n.e.) – późny okres wpływów rzymskich, z fazami:
C1 (150–250 n.e.) – dzieli się na stadia A i B
C2 (250–325 n.e.)
C3 (325–375 n.e.)
4.Okres wędrówek ludów – okres uznawany za kontynuację okresu rzymskiego dlatego wyróżniamy podokres:
D (375–450/475 n.e.) – wczesny okres wędrówek ludów, z fazami: D1, D2, D3
E (450/475–650 n.e.) – późny okres wędrówek ludów, z fazami:
E1 (450/475–525 n.e.)
E2 (525–600 n.e.) – dzieli się na stadia A i B
E3 (600–650 n.e.)
F (650–800 n.e.) – wczesna faza wczesnego średniowiecza
↑P.P.KaczanowskiP.P.,J.K.J.K.KozłowskiJ.K.J.K.,Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Kraków 1998,ISBN 83-85719-34-2. Brak numerów stron w książce
