Urodził się między 23 grudnia 1265 a 17 marca 1266 roku[2] wDuns[3]. W okoliach lat 1278–1279 wstąpił do zakonufranciszkanów[3], za radą swojego krewnego Eliasza Dunsa, który byłgwardianem wDumfries[2]. Po ukończeniunowicjatu pobierał nauki wHaddington,Northampton iOksfordzie studiując artium i nauki naturalne w latach 1291–1286 iteologię w okresie 1287–1289[2]. Jednym z jego nauczycieli byłWilhelm z Ware[4]. 17 marca 1291 roku przyjąłświęcenia kapłańskie[2]. W następnym roku przeniósł się naUniwersytet Paryski by kontynuować studia teologiczne, pod kierunkiem między innymiGonsalvusa Hiszpana[4]. Po ukończeniu studiów pracował na uniwersytetach: wCambridge (1297-1300),Oksfordzie (1300–1302) i Paryżu (1302–1303)[4]. W 1303 roku został wydalony z Paryża za odmówienie poparcia królowiFilipowi IV w jego sporze z papieżemBonifacym VIII[4]. Przez następny rok ponownie wykładał w Oksfordzie, by w 1305 roku powrócić do Paryża[4]. Wówczas uzyskał stopieńdoktora (na wniosek ówczesnegogenerała zakonu Gonsalvusa Hiszpana), a także został mistrzem regentem[5]. W 1307 roku Gonsalvus przeniósł Szkota doKolonii, gdzie mianował goLector Principalis we franciszkańskim Studium Generalnym[5]. Jan Duns zmarł tamże 8 listopada 1308 roku[5]. Pochowany został w kolońskimkościele Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny na Kolpingplatz[6].
Jego filozoficzna synteza – zwanadrogą Szkota – była dla średniowiecznego chrześcijaństwa alternatywna do dwóch spierających się szkół myślenia:platońsko-augustyńskiej iarystotelejsko-tomistycznej[6]. Szkotyzm nie był do końca szkołą, leczspekulatywną tendencją refleksji, będącą pod wpływem inicjatora oraz wyjaśniającą i uściślającą idee tegofranciszkanina[7].
Duns Szkot zauważył, że „z dwóch zdań sprzecznych wynika każde inne zdanie”. W późniejszymrachunku zdań reguła ta ma postać:
Prawo to sprowadza się do tego, że logika nie może tolerować sprzeczności, ponieważ ze sprzeczności można wnioskować wszystko. Jeśliby założyć, że można tak czynić (tolerować sprzeczności), to logika stałaby się bezużyteczna, ponieważ uzasadniałaby absolutnie każde twierdzenie, powołując się na dowolną, akceptowaną na mocy założeń, sprzeczność. PrzykładowoBertrand Russell, powołując się na to twierdzenie, dowodził, że jest papieżem, w sposób następujący: „przyjmując, że 2+2=5, zachodzi 1=2(*), a ponieważ ja i papież jesteśmy dwiema różnymi osobami, więc(*) ja i papież jesteśmy jedną i tą samą osobą”.
W filozofii głosił prymat abstrakcji nad bytem rzeczywistym. Według niego, przedmiotem metafizyki jest byt, czyli najogólniejsza natura ujmowana aktem intelektu, który przenika przez wszystkie warstwy konkretu i dociera do bytu. Analizował koncepcjęhaecceitas.
Wypracował też racjonalny, aposterioryczny dowód istnienia Boga jako bytu nieskończonego, w którym wykorzystywał zmodyfikowany model zProslogionuAnzelma z Canterbury[6].
W swoichKomentarzach do SentencjiPiotra Lombarda, czyli wOrdinatio,Lectura iReportationes, Duns Szkot zabrał głos w dyskusji oNiepokalanym PoczęciuMaryi, Matki Jezusa. Jako pierwszy spośród znanych teologów średniowiecznych wysunął tezę, że pomimo tego, iż wszyscy ludzie są obarczeni od chwili swojego poczęciagrzechem pierworodnym, to jednak Maryja została zachowana od zmazy pierworodnej, ze względu nawcielenie Syna Bożego i mające się dokonać przez Niego dzieło zbawcze. Szkot nazwał tozbawieniem uprzedzającym (redemptio praeventiva). Przy uzasadnieniu tej tezy wprowadził on pojęcieChrystusa Doskonałego Odkupiciela, twierdząc, że do doskonałości odkupienia, do chwały Chrystusa, należy całkowite zachowanie Maryi od grzechu, także przy jej poczęciu. WLectura III d. 3 n. 17 Duns Szkot pisze: „Jako że Chrystus był najdoskonalszym pośrednikiem w odniesieniu do osoby swojej Matki, wynika z tego, że zachował ją od grzechu pierworodnego”[8]. Był to przełom w refleksji wybitnych teologów chrześcijańskich[9]. Doktryna Dunsa Szkota dotyczącaNiepokalanego Poczęcia Maryi stała się jedną z głównych tez głoszonych w teologii przez tzw.Szkołę Franciszkańską.
Duns Szkot twierdził, żeJezuswcieliłby się, nawet jeśli pierwszy człowiek by nie zgrzeszył[10].
Tadeusz Włodarczyk: Wstęp. W: Jan Duns Szkot: Traktat o Pierwszej Zasadzie. Warszawa: PWN, 1988.ISBN 83-01-07896-0. (pol.).
Jan Duns Szkot oraz Początki drogi Szkota. W: Giulio d’Onofrio: Historia teologii. T. 2: Epoka średniowieczna. Kraków: „M”, 2005, s. 475–493.ISBN 83-7221-680-0. (pol.).
Barnaba Hechich, Benedictus Huculak, Joseph Percan, Saturnino Ruiz de Loizaga, Cesare Alarcón: Doctoris subtilis et mariani B. Ioannis Duns Scoti ... opera omnia. T. 20: Lectura in librum tertium sententiarum: a distinctione prima ad decimam septimam. Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis, 2003.ISBN 978-88-7013-320-2. (łac.).
Gabriel Turowski: Jan Paweł II dzień po dniu: ilustrowane kalendarium Wielkiego Pontyfikatu 1978-2005. T. 1. Kraków: Biały Kruk, 2005.ISBN 83-88918-67-2. (pol.).
_-_Studiolo_di_Federico_da_Montefeltro.jpg)
