Bracia Konstantyn i Michał pochodzili z wielodzietnej,chrześcijańskiej rodziny wysokiego,bizantyńskiego urzędnika[2]. Konstantyn był najmłodszy z siedmiorga rodzeństwa[2][3]. Ich ojciec pracował w administracji przystrategutemuThessalonika[4]. Niektóre późne biografie podają słowiańskie pochodzenie matki[5][6][7]. Z tego powodu rodzice mieli posługiwać się biegle językiem słowiańskim i znać obyczaje Słowian[8]. Według innych źródeł wszyscy mieszkańcy ówczesnejTesaloniki mieli biegle znać języki słowiańskie. WŻywocie świętego Metodego z 885 roku[9] znajduje się fragment wypowiedzi cesarza skierowanej do misjonarzy[10]:
Wtedy cesarz rzekł do Konstantyna [Cyryla] filozofa: „Słyszysz-li,filozofie, słowa te? Nikt inny zdziałać tego nie potrafi prócz ciebie.Owóż dam ci dary mnogie, weź z sobą brata swego ihumena Metodego,i idź. Jesteście bowiem Tesalończykami, a wszyscy Tesalończykowieczysto po słowiańsko mówią”.
Gerard Labuda, Materiały źródłowe do historii Polski epoki feudalnej, t. I, Słowiańszczyzna pierwotna, Warszawa, 1954, str. 248.
Istnieją jednak opracowania, które wskazują na brak dowodów pochodzenia matki. Polski slawistaLeszek Moszyński weWstępie do filologii słowiańskiej pisze:
„Ich ojciec, Leon, był wyższym dowódcą wojskowym. Chociaż byli Grekami, od dzieciństwa znali także język słowiański, bowiem nie tylko okolice Sołunia, ale i jego przedmieścia zamieszkałe były przez Słowian. Jednak przypuszczenie, że ich matka, Maria, była Słowianką, nie znalazło potwierdzenia”[11].
Michał pełnił w młodości funkcję wysokiego urzędnika administracyjnego; prawdopodobnie był zarządcą w jednej ze słowiańskich prowincji imperium. Następnie został mnichem w kompleksie klasztornym nagórze Olimp(inne języki) wBitynii wAzji Mniejszej (obecnie zwanej Uludağ), gdzie przybrał imię Metody. Źródła podają, że w momencie wyruszenia z misją chrystianizacyjną naMorawy, pełnił funkcjęopata jednego z klasztorów wchodzących w skład tego kompleksu[4].
Następnie bracia zostali skierowani przez cesarzaMichała III doPaństwa wielkomorawskiego jako odpowiedź na prośbę tamtejszego władcyRościsława, który (według ówczesnych źródeł) nie chciał, aby chrystianizację jego ludu przeprowadzało duchowieństwo włoskie, greckie czy niemieckie, bojąc się napływu błędnych nauk[15] i pomijając jakiekolwiek polityczne implikacje tego kroku[16]:
Rościsław, książę słowiański, ze Świętopełkiem wyprawili poselstwo [...] do cesarza Michała mówiąc tak: „Oto z łaski bożej zdrowi jesteśmy; i przybyli do nas liczni nauczyciele chrześcijańscy z Włoch, i z Grecji, i z Niemiec, a uczą nasrozmaicie. My Słowianie, ludzi prości nie mamy nikogo, aby nam objawiłprawdę, zrozumiale ją wykładając. Dobrze Więc będzie, władco, jeślinam przyślesz takiego męża, który by nas we wszelkiej prawdzieoświecił”.
Gerard Labuda, Materiały źródłowe do historii Polski epoki feudalnej, t. I, Słowiańszczyzna pierwotna, Warszawa, 1954, str. 248.
Przygotowując się do działalności na nowym terenie Cyryl (wraz ze swym bratem) stworzył 38-literowyalfabet zwanygłagolicą, który dosyć wiernie zapisywał fonemyjęzyka staro-cerkiewno-słowiańskiego, zrozumiałego przez nowy lud boży. Rozpoczęli oni również z uczniamiprzekładPisma Świętego i pism liturgicznych na ten język.
W roku 862 Cyryl i Metody opuściliBizancjum, udając się z misją naMorawy. Wskutek konfliktu z klerem frankońskim, zależnym od Kościoła zachodniego, który prowadził wcześniej działalność misyjną na Morawach, obaj bracia udali się w roku 868 doRzymu. Zjednali sobie papieżaHadriana II, który poparł ich działalność i uznał nowąsłowiańską liturgię, dzięki darowi na rzecz Rzymu rzekomych szczątkówśw. Klemensa[17] odnalezionych na Krymie, gdzie wcześniej bracia przebywali z misją.
Wkrótce po tym Cyryl, nie zniósłszy trudów tak dalekiej podróży, pozostał w Rzymie i tam umarł w roku 869 w jednym z klasztorów. (Informacja w ich Żywocie, że Cyryl udał się potem do Bułgarii jest nieprawdziwa[18] – bułgaryzacja ich obu postaci nastąpiła dopiero po XI wieku[18]). Po śmierci Cyryla jego dzieło kontynuował brat Metody, który zostałarcybiskupemSirmium, z jurysdykcją nad Morawami iPanonią. Ponownie jego działalność spotykała się ze sprzeciwem niemieckiej części hierarchii kościelnej obawiającej się utraty wpływów w regionie. Podczas synodu biskupów wBawarii (870) Metody został oskarżony oherezję i uwięziony na wyspie Reichenau naJeziorze Bodeńskim przez władze duchowne popierane przezLudwika II Niemieckiego. Został uwolniony dopiero po 3 latach dzięki interwencji nowego papieżaJana VIII[19]. Udał się wtedy na dwór księcia morawskiegoŚwiętopełka I, gdzie jako arcybiskup Moraw kontynuował swe dzieło.
Działalność świętych okazała się niezwykle ważna dla kultury Słowian, popularyzując piśmiennictwo.
Obszary Słowiańszczyzny oraz Skandynawii historiografia określiła mianem tzw. Młodszej Europy, w odróżnieniu od kulturowych kręgów łacińsko‐rzymskiego i grecko‐bizantyńskiego[10]. Działalność Cyryla i Metodego uważana bywała za wzórpartykularyzmu i narodowej pychy, gdyż ich działalność misyjna miała znaczącą rolę w przyjęciu chrztu przez słowiańskich władców[20] i założenie przez nich nowych dynastii[10]. Kościół rzymskokatolicki ujmuje to całkiem przeciwnie[21]: w ramachdenacjonalizacji działań Braci Sołuńskich i po linii nowych ponadnarodowych ideihesychazmu, popularnego po XIV wieku[20].
Relikwie św. Cyryla spoczywały wKościele św. Klemensa w Rzymie, w 1974 zostały przekazaneCerkwi prawosławnej przez papieża Pawła VI i obecnie przechowywane są w Salonikach. Natomiast miejsce spoczynku Metodego pozostaje nieznane. Cyryl i Metody zostawili po sobie uczniów (między innymiKlimenta Ochrydzkiego lubOsława), którzy kontynuowali ich dzieło w Bułgarii; opracowali oni uproszczony graficzniealfabet wzorowany nagreckim igłagolicy, który na cześć św. Cyryla nazwanocyrylicą.
Wikonografii święci przedstawiani są w stroju pontyfikalnym jako biskupi greccy lub łacińscy, zwykle trzymając w rękach model budynku kościoła. Św. Metody ukazywany jest w todze profesora, w ręce ma księgę, natomiast Cyryl przedstawiany jako młodszy ubrany jest w szatę mnicha i trzyma w dłoni zwój zapisany cyrylicą. Ich atrybutami sąkrzyż,księga ikielich oraz rozwinięty zwój z alfabetem słowiańskim[25].
Przekłady Żywotów Cyryla i Metodego na język polski
Żywot św. Konstantyna – Cyryla, przeł.Tadeusz Lehr-Spławiński w: Tadeusz Lehr- Spławiński,Konstantyn i Metody. Zarys monograficzny z wyborem źródeł, Warszawa 1967.
Żywot św. Konstantyna – Cyryla, przeł. Tadeusz Lehr-Spławiński;Żywot św. Konstantyna – Cyryla, przeł. Tadeusz Lehr-Spławiński, w:Cyryl i Metody. Apostołowie i Nauczyciele Słowian, cz. 2:Dokumenty, Lublin 1991, s. 19–51.
Żywot św. Metodego, przeł. Tadeusz Lehr-Spławiński, w: Tadeusz Lehr-Spławiński,Konstantyn i Metody. Zarys monograficzny z wyborem źródeł, Warszawa 1967.
Żywot św. Metodego, przeł. Tadeusz Lehr-Spławiński, w:Cyryl i Metody. Apostołowie i Nauczyciele Słowian, cz. 2:Dokumenty, Lublin 1991, s. 52–64.
Żywot św. Metodego, przeł. August Bielowski, w:Monumenta Poloniae Historica, t. 1, Lwów 1864, s. 85–122 (reprint Warszawa 1961).
Żywoty Konstantyna i Metodego (obszerne), przeł. i oprac. Tadeusz Lehr- Spławiński, Poznań 1959 (wyd. 2 popr. Warszawa 1967).
Żywot św. Metodego znany też jako Legenda Panońska, przeł. August Bielowski, Wydawnictwo Armoryka, Sandomierz 2011 (reprint wyd. z 1864)ISBN 978-83-62661-34-3.
↑Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów [online], pl.wikisource.org [dostęp 2024-09-15], Cytat: Cyryl i Metody święci, apostołowie Słowian. Na prośbę Rościsława, księcia morawskiego, o przysłanie nauczycieli, którzyby w języku słowiańskim oświecali w chrześcijaństwie lud na Morawach, cesarz Wschodniego Państwa rzymskiego Michał III wysłał w r. 863 na Morawy braci Cyryla i Metodego, duchownych pochodzących z Solunia (Tessalonik).(pol.).
↑Leszek Moszyński: Wstęp do filologii słowiańskiej. Wyd. drugie zmienione. Warszawa: PWN, 2006, s. 108.ISBN 978-83-01-14720-4.
↑abcDimitriD.ObolenskyDimitriD.,The Byzantine Commonwealth. Eastern Europe 500-1453., Londyn: Cardinal, 1974, s. 103,ISBN 0-351-17644-6(ang.).
↑Żywot Konstantyna, 8, w:Medieval Slavic Lives of Saints and Princes, red. Marvin Kantor, Ann Arbor 1983.
↑Żywot Metodego, 4, w:Medieval Slavic Lives of Saints and Princes, red. Marvin Kantor, Ann Arbor 1983.
↑Powstanie państw u Słowian zachodnich. Państwo węgierskie, [w:]RomanR.MichałowskiRomanR.,Historia Powszechna. Średniowiecze, wyd. pierwsze, Warszawa: PWN, 2009, s. 169,ISBN 978-83-01-16783-7.
↑Praca zbiorowa pod redakcją naukową Macieja Salamona, 2005,Wielka Historia Świata Tom 4 Kształtowanie średniowiecza, Oficyna Wydawnicza FOGRA, s. 274,ISBN 83-85719-85-7.
↑Praca zbiorowa pod redakcją naukową Macieja Salamona, 2005,Wielka Historia Świata Tom 4 Kształtowanie średniowiecza, Oficyna Wydawnicza FOGRA, s. 276,ISBN 83-85719-85-7.
Jan Paweł II,Encyklika „Slavorum Apostoli” (w tysiącsetną rocznicę dzieła ewangelizacji świętych Cyryla i Metodego), Tum Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej, Wrocław 1999,ISBN 83-86968-73-7.
Konstanty Wojtaszczyk, Wojciech Jakubowski (redakcja): Społeczeństwo i polityka – podstawy nauk politycznych. Warszawa: Aspra, 2007, s. 894.ISBN 978-83-7545-012-5.
Czesław Bartula,Cyryl i Metody – ich dziedzictwo, w:Dziedzictwo misji słowiańskiej Cyryla i Metodego. Materiały sesji naukowej w WSP w Kielcach, 4-5 XII 1985, red. Czesław Bartula, Kielce 1988, s. 7–13.
Aleksander Bruckner,Co sądzić o „Żywotach Cyryla i Metodego”, „Kwartalnik Historyczny” 22 (1908), s. 1–15.
Aleksander Bruckner,Cyryl i Metody. Nowe źródła i opracowania, „Przegląd Historyczny” 6 (1908), s.295, (1909), s. 159.
Aleksander Bruckner,Cyrillo- Methodiana, „Kwartalnik Historyczny” 47 (1933), s. 529–552.
Aleksander Bruckner,Die Wahrheit uber die Slavenapostel, Tubingen 1913.
Aleksander Bruckner,Legenda o Cyrylu i Metodym wobec prawdy dziejowej. Szkic z dziejów chrześcijaństwa u Słowian, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Poznańskiego” t.30, Poznań 1904, s. 1–49.
Leonard Górka,Wykaz ważniejszej literatury cyrylo-metodiańskiej, w:Cyryl i Metody. Apostołowie i Nauczyciele Słowian. Studia i dokumenty, t.2:Dokumenty, red. Jan Sergiusz Gajek MIC, Leonard Górka SVD, Lublin 1991, KUL, s. 275–282.
Tadeusz Lehr-Spławiński,Misja św. Metodego a Polska, w:Rozprawy i szkice z dziejów kultury Słowian, Warszawa 1954, s. 182–189.
Tadeusz Lehr-Spławiński,Konstantyn i Metodiusz w walce o liturgię słowiańską, w:Rozprawy i szkice z dziejów Słowian, Warszawa 1954, s. 149–162.
Tadeusz Lehr-Spławiński,Dookoła obrządku słowiańskiego w Polsce, w:Od piętnastu wieków, Warszawa 1961, s. 76–81.
Tadeusz Lehr-Spławiński,Nowa faza dyskusji o zagadnieniach liturgii słowiańskiej w dawnej Polsce, w:Od piętnastu wieków, Warszawa 1961, s. 51–67.
Tadeusz Lehr-Spławiński,Czy są ślady istnienia liturgii cyrylo-metodiańskiej w dawnej Polsce?, w:Od piętnastu wieków, Warszawa 1961, s. 35–41.
Jan Leśny,Konstantyn i Metody – apostołowie Słowian, dzieło i jego losy, Poznań 1987.
.JPG)
