 Attila József, 1924 | |||
| Data i miejsce urodzenia | |||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |||
| Narodowość | |||
| Dziedzina sztuki | |||
| |||
Attila József (ur.11 kwietnia1905 wBudapeszcie, zm.3 grudnia1937 wBalatonszárszó(inne języki)) –węgierski poeta, jeden z czołowych przedstawicieli poezji europejskiej w dwudziestoleciu międzywojennym.
Urodził się w biednej dzielnicyBudapesztu –Ferencváros, w rodzinie robotniczej jako syn Árona Józsefa pracownika fabryki mydła i chłopki Borbáli Pőcze, praczki. Miał dwie starsze siostry: Etelkę i Jolán. Od najmłodszych lat musiał pracować na własne utrzymanie i borykać się z nędzą. Po odejściu ojca, gdy Attila miał trzy lata, był wychowywany tylko przez matkę, która osierociła go w 1919 r., mając 43 lata. Parał się wszystkiego, szczególnie w okresie I wojny światowej, m.in. sprzedawał wodę i kleił wiatraczki z kolorowego papieru dla bogatszych dzieci. W wieku 11 lat napisał swój pierwszy wiersz pt.Chciałbym być bogatym.
Z powodu choroby matki samodzielnie zgłosił się do Ligi Ochrony Dziecka, która na pewien czas umieściła go w ośrodku wMonorze, a następnie wraz z siostrami trafił do przybranych rodziców wÖcsöd(inne języki). Jego przybrany ojciec powiedział wtedy:Nie ma takiego imienia „Attila” i nadał mu imię „Pista” (Stefek). Stosunki w nowej rodzinie były tak złe, że chłopiec zdecydował się uciec do matki doBudapesztu.
W Budapeszcie handlował znaczkami i pieczywem w kawiarni Emke. Ukończył w tym okresie 6 klas szkoły podstawowej i rozpoczął szkołę wydziałową.
Po śmierci matki opiekę nad młodym Józsefem objął jego szwagier drÖdön Makai(inne języki), który był stosunkowo zamożny i mógł opłacić naukę w dobrej szkole średniej. Przez pewien czas Attila pracował na parostatkach Spółki Akcyjnej Atlantica. Przez dwa tygodnie uczęszczał do seminariumsalezjanów wNyergesújfalu, gdzie umieścił go dr Makai, a gdzie sam Attila, jako prawosławny, nie chciał uczęszczać. Gimnazjum ukończył wMakó.
Pierwsze swoje wiersze opublikował na łamach „Nyugatu”, jako siedemnastolatek, w tym też okresie (w 1922) wydał pierwszy tomik poezjiSzépség koldusa („Żebrak piękna”) ze wstępem pióra znanego poetyGyuli Juhásza. Powszechnie uważano go za cudowne dziecko, w tym okresie pracował jako pracownik sezonowy wKiszombor(inne języki), pilnując pól kukurydzy oraz jako nauczyciel domowy. Za namową swojego opiekuna podszedł do egzaminów z 7 i 8 klasy oraz egzaminu maturalnego, kończąc gimnazjum na rok przed swoimi kolegami. W tym też okresie wytoczono mu proces, oskarżając go o bluźnierstwo.
Po otrzymaniu świadectwa maturalnego był pracownikiem Domu Bankowego Mauthnera, publikując swoje wiersze w lokalnej prasie.
Utrzymując się z publikowanych wierszy, rozpoczął studia naUniwersytecie wSegedynie – jego marzeniem było zostać nauczycielem. Plany te pokrzyżował znany uczony, prof.Antal Horger(inne języki), u którego miał zdawać egzamin z językoznawstwa węgierskiego. Horger uznał, że język, którym pisze poeta, jest straszny i nie pozwoli mu na zostanie nauczycielem, a tym bardziej na znalezienie pracy w tym zawodzie. Przedmiotem sporu był wierszZ czystym sercem (Tiszta szivvel), który zyskał sobie później dużą popularność i wszedł do kanonu literatury węgierskiej, dla wielu stając się manifestem pokoleniowym.
W następnych latach studiował wWiedniu, naSorbonie i na uniwersytecie wPeszcie, znalazł też pracę w Instytucie Handlu Zagranicznego, z której zrezygnował po zdiagnozowaniu u siebieschizofrenii i poddaniu się leczeniu psychiatrycznemu.
Pod koniec życia był redaktorem pisma literackiego „Szép Szó(inne języki)” („Piękne Słowo”) oraz miesięcznika o profilu antyfaszystowskim, „Piękne słowa”.
Zmarł 3 grudnia 1937 w wieku 32 lat wBalatonszárszó(inne języki), gdzie mieszkał w domu siostry i szwagra. Został przejechany przez pociąg. Okoliczności wypadku nie są znane. Istnieje hipoteza, że mogło to być samobójstwo. Niedaleko tego miejsca znajduje się poświęcony mu pomnik.
Za życia był mało doceniany i dopiero jego tragiczna śmierć zwróciła zainteresowanie na dorobek Józsefa. W swojej twórczości poeta korzystał ze wzorcówawangardowych,proletariackich i ludowych oraz z twórczości poetówfrancuskich iniemieckich, czasówrepubliki Weimarskiej. Pisałwiersze wyrażającepesymizm, np. zbiórSzépség koldusa (Żebrak piękna) z 1922.
Na język polski jego wiersze tłumaczyli między innymi:Krzysztof Gąsiorowski,Aleksander Nawrocki,Tadeusz Nowak,Tadeusz Śliwiak,Jerzy Snopek,Robert Żmuda-Trzebiatowski.
