 Antoni Chruściel w mundurze majorastrzelców podhalańskich (przed 1929) | |||
 generał brygady | |||
| Data i miejsce urodzenia | 16 czerwca 1895 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 30 listopada 1960 | ||
| Przebieg służby | |||
| Lata służby | |||
| Siły zbrojne |
| ||
| Jednostki | 82 Pułk Piechoty | ||
| Stanowiska | dowódca pułku piechoty | ||
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa | ||
| Późniejsza praca | tłumacz, radca prawny | ||
| Odznaczenia | |||
               _-_ribbon_bar.gif)   | |||
| |||
| |||
.jpg)
_-_02.JPG)
.JPG)
Antoni Chruściel,ps. „Monter”, „Sokół”, „Cięciwa”, „Dozorca”, „Konar”, „Madej”, „Nurt”, „Ryż”, „Kaliński”, „Rzeczyca”, „Andrzej Smalawski”, „Adam” (ur.16 czerwca1895 wGniewczynie Łańcuckiej, zm.30 listopada1960 wWaszyngtonie) –generał brygady Wojska Polskiego, komendantOkręgu WarszawaZWZ.
Od 1909 działał w tajnymskautingu wJarosławiu. W 1914 ukończył VI klasęC. K. Gimnazjum w Jarosławiu (w jego klasie do 1913 byłStanisław Graff)[1][2][3][4]. W sierpniu 1914 wstąpił doLegionu Wschodniego, a we wrześniu tego roku, po rozwiązaniu legionu, wcielony został doarmii austro-węgierskiej, w której został skierowany do szkoły podoficerskiej, a następnie oficerów rezerwy[5]. Po ukończeniu szkoły oficerskiej w latach 1915–1918 był kolejno: dowódcą plutonu, instruktorem szkoły[5] i dowódcą kompanii wc. i k. 90 pułku piechoty z Jarosławia. Porucznik Antoni Chruściel przyczynił się wydatnie do tego, że jego jednostka, jako jedyna w armii austriackiej wróciła w listopadzie[5] 1918 do garnizonu z bronią i sprzętem.
Z dniem 1 stycznia 1919 został przyjęty do Wojska Polskiego z zatwierdzeniem posiadanego stopniapodporucznika zestarszeństwem z dniem 1 sierpnia 1916, zaliczony do 1 Rezerwy z powołaniem do służby czynnej na czas wojny aż do demobilizacji oraz przydzielony z dniem 1 listopada 1918 do14 pułku piechoty w Jarosławiu[6]. We wspomnianym oddziale dowodził 5 kompanią, a od grudnia 1921 – I batalionem. 19 sierpnia 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu kapitana, w piechocie, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej[7].
3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniukapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 854. lokatą w korpusie oficerów piechoty[8]. Od października 1922 był dowódcą 3, a następnie 6 kompanii w42 pułku piechoty wBiałymstoku[5]. W trakcie służby odbył studia na Wydziale Prawno-HistorycznymUniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie; ukończył je w 1923[9] 10 października 1923 przeniesiony został doKorpusu Kadetów nr 1 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego we Lwowie na stanowisko dowódcy kompanii[10].
23 maja 1927 otrzymał przeniesienie do6 pułku strzelców podhalańskich wStryju na stanowisko dowódcy II batalionu[11]. W latach 1929–1931 był słuchaczem Kursu NormalnegoWyższej Szkoły Wojennej wWarszawie. Z dniem 1 września 1931, po ukończeniu kursu i uzyskaniu dyplomu naukowegooficera dyplomowanego, przeniesiony został doCentrum Wyszkolenia Piechoty wRembertowie na stanowisko wykładowcy. W październiku 1934 powrócił do WSWoj. na stanowisko wykładowcy taktyki. W styczniu 1937 rozpoczął staż na stanowisku zastępcy dowódcy40 pułku piechoty „Dzieci Lwowskich”
W marcu 1938 objął dowództwo82 Syberyjskiego Pułku Strzelców im. Tadeusza Kościuszki wBrześciu. Na czele tego oddziału walczył wkampanii wrześniowej 1939 (do 28 września[5]). Po kapitulacjiTwierdzy Modlin dostał się do niewoli niemieckiej i został osadzony w obozie przejściowymSoldau (KL) wDziałdowie, z którego zwolniony został w końcu października tego roku.
Od czerwca 1940 działał wkonspiracji, pełniąc funkcję szefa Wydziału III taktyczno-wyszkoleniowegoZwiązku Walki Zbrojnej. Od października byłszefem sztabu KomendyOkręgu Warszawa-MiastoZWZ, a od maja 1941 – komendantem tego Okręgu. 10 sierpnia 1942 został awansowany do stopnia pułkownika służby stałej.
Był zwolennikiem przeprowadzenia powstania w Warszawie. Po latach stwierdzał jednak, że liczyłna to, iż z chwilą rozpoczęcia walk wszystko pójdzie według naszych planów, to jest nie tylko nasza akcja wojskowa, ale i pomoc w zrzutach i bombardowanie przez lotnictwo z zagranicy. (...) Gdybym był wiedział, że w Londynie nic nie przygotowano zawczasu, moja postawa wobec perspektywy walki w stolicy byłaby na pewno negatywna[12]. Planując walki w Warszawie twierdził:Niemcy nie wytrzymają naszych uderzeń kierowanych ze wszystkich stron jednocześnie. (...) Żołnierz niemiecki jest zdemoralizowany odwrotem i zniechęcony do dalszego prowadzenia wojny, bić się nie będzie. Jednocześnie instruował podkomendnych:Kto nie będzie miał broni palnej, dostanie granaty, a dla kogo zabraknie granatów, niechaj bierze do ręki kamień, łom czy siekierę i tym zdobywa broń dla siebie[13].
Wpowstaniu warszawskim był dowódcą całości sił powstańczych. W rzeczywistości jego dowodzenie ograniczało się do części obwodu Śródmieście, gdzie w gmachu PKO od 15 sierpnia stacjonował jego sztab (wcześniej znajdował się on w hotelu Victoria)[14]. Z pozostałymi ośrodkami walczącej Warszawy w zasadzie nie miał bezpośredniej łączności, poza łącznikami docierającymi do niego sporadycznie, toteż jego wiedza o tym, co dzieje się w innych ogniskach walki na terenie stolicy, była bardzo skromna. Kontakt z Komendą Główną utrzymywał drogą radiową. Od 20 września 1944 dowodziłWarszawskim Korpusem AK.
„Monter” długo uważał, że Niemcy wkrótce wycofają się z Warszawy, dlatego należy tak organizować działania, by im tego nie utrudniać. Początkowe pomysły aktywnego dowodzenia ograniczał do obszarów Śródmieścia, stąd też np. nie chciał udzielać pomocy oddziałom walczącym na Woli poprzez organizowanie kontruderzeń na grupę bojową Dirlewangera czy wspieranie ich dostawami amunicji. 8 sierpnia w rozkazie przeznaczonym dla komendantów obwodów Chruściel instruował ich między innymi: „Żołnierze nie uzbrojeni – noszą butelki zapalające, granaty lub po prostu kamienie o kształcie i wadze granatów ręcznych. Rozbiją one twarz żołnierza niemieckiego lub obezwładnią jego ręce całkiem skutecznie na bliską odległość. A tej amunicji nam nie brakuje”[15]. Sprzeciwiał się rozmowom kapitulacyjnym z Niemcami proponowanym przez gen. Komorowskiego uznając, że lepszym rozwiązaniem będzie zwrócenie się do polskich komunistycznych władz wojskowych z prośbą o pomoc powstaniu[16]. Był przewidywany na następcę gen. Komorowskiego na stanowisku dowódcy AK przez grupę wysokich oficerów AK, którzy chcieli odsunąć od dowodzenia gen. „Bora” w związku z jego, ich zdaniem, nieudolnym dowodzeniem powstaniem[17]. 28 września, po otrzymaniu przez władze powstania niemieckich propozycji kapitulacyjnych generał Chruściel zdecydowanie sprzeciwiał się również ewakuacji ludności cywilnej w sytuacji, gdyby walka miała być kontynuowana, mówiąc: „Dzisiaj żołnierz wie, że walcząc, jednocześnie broni ludności cywilnej stolicy. Gdy braknie mieszkańców, można oczekiwać, że poczuje się żołnierz osamotniony i nie potrafi się zdobyć na obronę tej kupy gruzu, jaką dzisiaj przedstawia Warszawa”[18].
Za udział w powstaniu awansowany rozkazem gen.Kazimierza Sosnkowskiego do stopnia generała brygady.
Po kapitulacji powstania przebywał w Oflagu XIII D Nürnberg-Langwasser, a następnie wOflagu IV C Colditz, skąd został uwolniony w maju 1945 przezarmię amerykańską.
Po wyzwoleniu z obozu jenieckiego wyjechał doLondynu. W lipcu 1945 został zastępcą szefaSztabu Głównego do Spraw Wojska. We wrześniu 1945 został zastępcą szefa Sztabu Głównego do Spraw Ogólnych, a następnie szefaGłównej Komisji Likwidacyjnej PSZ i inspektora Komisji Likwidacyjnej. Od marca 1947 był także członkiem Rady Naczelnej Koła Żołnierzy Armii Krajowej[9].
26 września 1946 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, na podstawie ustawy z 1920 o obywatelstwie Państwa Polskiego, pozbawił Chruściela obywatelstwa polskiego i stopnia generała w związku z „przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich urzędu publicznego w państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczeń, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej”[19]. W 1971 Rada Ministrów PRL, na czele której stał premierPiotr Jaroszewicz, uchyliła decyzję TRJN, ale uchwała w tej sprawie nie została opublikowana. W dniu 15 marca 1989 rząd PRL premieraMieczysława Rakowskiego uchylił uchwałę pozbawiającą Chruściela obywatelstwa[19].
Od 1950 był delegatemzrzeszenia Wolność i Niezawisłość na Stany Zjednoczone, dokąd wielokrotnie wyjeżdżał, by w 1956 zamieszkać na stałe wWaszyngtonie, gdzie pracował do śmierci w kancelarii adwokackiej oraz jako tłumacz[9].
Z inicjatywy Polonii amerykańskiej jego szczątki przeniesione zostały do sanktuarium wDoylestown wPensylwanii, nazywanego amerykańską Częstochową.
28 lipca 2004 w 60. rocznicę powstania warszawskiego urny z prochami generała i jego małżonki Walerii zostały uroczyście sprowadzone do Polski i złożone w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie. 30 lipca naCmentarzu Wojskowym na Powązkach odbył się pogrzeb generała. Jego prochy zostały złożone w kwaterze żołnierzy Polski Walczącej (18D-L01-1)[20].
Decyzją prezesaInstytutu Pamięci Narodowej z dnia roku na wniosek prezesa kołaZwiązku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Nowym Targu, grób A. Chruściela został wpisany do prowadzonej przez IPNewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski pod numerem ewidencyjnym 341[21].
podporucznik rezerwy piechoty – 1 sierpnia 1916[22]
kapitan – zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 w korpusie oficerów piechoty
major – 3 maja 1926 ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1925 i 88 lokatą w korpusie oficerów piechoty
podpułkownik – 14 grudnia 1931 ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932 i 21 lokatą w korpusie oficerów piechoty
pułkownik – 10 sierpnia 1942
generał brygady – 14 września 1944Ulice imienia Antoniego Chruściela znajdują się wPrzeworsku[29], Płocku (osiedle Zielony Jar)[30] i w Warszawie (jedna z głównych ulic dzielnicyRembertów).
W 1989 roku Szkole Podstawowej wGniewczynie Łańcuckiej nadano imię Generała Antoniego Chruściela ps. „Monter” dla upamiętnienia dowodzącego Powstaniem Warszawskim[31].
| Obwody | |
|---|---|
| Zgrupowania | |
| Dowódcy | |
| Inne |
.png)
