Kadr z filmuNamakura Gatana (1917), jednego z najstarszych japońskich filmów animowanych, który zachował się do naszych czasów
Anime (jap.アニメ) – skrót słowny wjęzyku japońskim, pochodzący od angielskiego słowa „animation”, które jest wymawiane po japońskuanimēshon. Oznacza onofilm animowany, z tym że wJaponii terminem tym określa się wszystkie filmy i seriale animowane, bez względu na kraj ich pochodzenia. Natomiast poza Japonią słowoanime służy do określenia japońskich filmów animowanych. Teoria o pochodzeniu terminuanime od francuskiego słowaanimé (animowany) lubles dessins animés (animowane obrazy)[1] jest dyskusyjna[2]. Obie formy – pierwotnaanimēshon i skróconaanime – są używane przezJapończyków[3][4].
Klatka z filmuKatsudō-shashin: najstarszej zachowanej do dziś japońskiej animacji, powstałej prawdopodobnie w 1907 roku[5]
Pionierami japońskiego filmu animowanego byliŌten Shimokawa (jap.下川凹天Shimokawa Ōten), Jun'ichi Kōuchi (jap.幸内純一Kōuchi Jun’ichi) oraz Seitarō Kitayama (jap.北山 清太郎Kitayama Seitarō), którzy swoje pierwsze prace zaprezentowali w 1917 roku[5][6]. Za pierwszy komercyjnie rozprowadzany japoński film animowany uznaje się 5-minutowy film Ōtena Shimokawy zatytułowanyImokawa Mukuzō genkanban no maki (jap.芋川椋三玄関番の巻Opowieść o odźwiernym Mukuzō Imokawie), który został rozdystrybuowany w styczniu 1917 roku[5][7].
W okresiemilitaryzmu – od połowy lat 30 XX w. i podczas II wojny światowej – anime służyły japońskiemu rządowi do celów propagandowych umacniających nacjonalizm i kult cesarza w społeczeństwie. Kultową animacją okazały się opowieści oMomotarō autorstwa Mitsuyo Seo.
W latach 70. popularność anime gwałtownie wzrosła i zaczęły powstawać (w dużej części na podstawie mang) filmy animowane wyróżniające się spośród innych produkcji. Anime kierowane było coraz częściej do młodzieży i dorosłych. Powstały nowe gatunki, na przykładmecha opowiadający o humanoidach i robotach,tokusatsu o herosach, czyfantastyka naukowa. Następujące wówczas w krajach rozwiniętych gwałtowna modernizacja, postęp techniczny,konsumpcjonizm, nowe ruchy religijne izmiany obyczajowe znajdowały swoje odbicie także w powstających anime. Reżyserowie coraz częściej uwypuklali indywidualizm i niezależność bohaterów, których cele i idee nie zawsze pokrywały się z celami większości. Modne też stały się fantastyczne światy, magia, nadprzyrodzone zdolności, przemoc, brutalizm i epatowanie seksualnością. Z tych stylów narodziły się seriale animowane:Tygrysia Maska,Generał Daimos,Bia – czarodziejskie wyzwanie,Magiczne igraszki,Yattaman,Fantastyczny świat Paula.
W latach 80. filmy anime podbiły rynki poza granicami kraju (zwłaszcza w Australii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Francji, Belgii i Włoszech), a w Japonii zostały uznane za jeden z najważniejszych nurtów produkcji filmowej. Anime stały się wytworami współczesnej kultury japońskiej, ale także odzwierciedleniem dokonujących się w niej przemian, a dzięki promocji i ekspansji eksportowej rozwinęły się w osobną branżę gospodarki przynoszącą Japonii ogromne dochody. Od lat 90. anime zaczęły podbijać także rynki wielu krajów Azji Wschodniej, Ameryki Południowej i Europy Wschodniej.
W krajach anglojęzycznych anime bywa czasami nazywanezbitką wyrazowąjapanimation, ale termin ten zaczął wychodzić z użycia. Określenie to używane było najczęściej w latach 70. i 80., wraz z pierwszą i drugą faląfandomu, ale w połowie lat 90. zaczęło być wypierane przezanime. Termin ten częściej używany jest w Japonii. Odkąd słówanime ianimēshon zaczęto używać do określania wszystkich typów animacji, terminemjapanimation odróżnia się japońskie filmy animowane od pozostałych[8].
Cechą charakterystyczną większości anime jest styl rysowania. Postacie anime mają duże oczy, a włosy cieniowane są w charakterystyczny sposób. Inną cechą charakterystyczną są pojawiające się w niektórych produkcjach bardzo uproszczone wizerunki bohaterów (tzw.super deformed).
Nazwy i krótkie opisy pojęć charakterystycznych dla anime imangi:
anime progresywne – „film artystyczny”, produkcja łamiąca jakieś kanony; termin trudny do jednoznacznego zdefiniowania, stąd też nie można podać konkretnych przykładów anime progresywnych, ale wymienia się wśród nich m.in.Furi kuri,Mind Game,Meikyū monogatari czyWirtualną Lain[potrzebny przypis]
bishōjo – jap. „piękna dziewczyna”; anime, w którym ważną rolę odgrywają piękne dziewczyny, np.To Love-Ru
ecchi – anime o podtekstach erotycznych, niewybrednym humorze erotycznym, aczkolwiek bez pokazywania stosunków płciowych, np.Green Green,Chobits
hentai – jap. „zboczeniec” erotyczne i pornograficzne, w Japonii termin nie jest stosowany, a samo słowo jest odbierane negatywnie, np.Chōjin densetsu Urotsukidōji,
shōjo-ai – jap. „dziewczęca miłość”; anime o romansach między żeńskimi postaciami, np.Rewolucjonistka Utena; termin nie obowiązuje w Japonii, utworzony został na Zachodzie na wzór shōnen-ai, aby odróżnić lesbijski romans od erotyki
Ścieżki dźwiękowe do anime często tworzone są przez znanych muzyków i kompozytorów. Seriale rozpoczynające się specyficzną czołówką (po angielskuopening) wykorzystują otwierającą piosenkę jako szybkie wprowadzenie do programu. Tło muzyczne wykorzystuje się, aby nadać odpowiednie tempo akcji.
Openingi zwykle odpowiadają tonowi, w jakim utrzymane jest dane anime i mają zachęcić widza do dalszego oglądania. Wykorzystane utwory oraz piosenka kończąca odcinek (ending) mogą stanowić komentarz do ogólnej fabuły całości lub wysuwać na pierwszy plan szczególnie ważny dla serialu element. Openingi i endingi (a także utwory w samym anime) nierzadko wykonywane są przez popularnych muzyków.
Dodatkowo do niektórych anime wydawane są specjalne płyty zseiyū, nazywaneimage albumami. Pomimo użycia słowaimage (obraz, wyobrażenie, wizerunek), płyty zawierają jedynie muzykę lub „wiadomości głosowe”, w których to seiyū rozmawiają z publicznością lub mówią o samych sobie, co wywołuje u słuchacza wrażenie, że postać śpiewa. Innym rodzajem płyt są dramaCD, na których znajdują się piosenki i opowiadane przez seiyū historie, niekoniecznie związane z głównym wątkiem danego anime.
Zróżnicowanie gatunkowe powoduje, że anime znajduje wielu fanów, co pozwoliło na powstanie fandomu poza Japonią. Popularność ta wynika również z odmienności od popkultury Zachodu[9]. W wielu krajach zachodnich japońskie animacje są bardzo opłacalne, podobnie jak wczesne zachodnie ich adaptacje, np.Tetsuwan Atomu.
Poza Japonią anime wydawane są w odpowiedniej dla danego kraju formie. Nagrana zostaje między innymidubbingowana ścieżka dialogowa, którą wstawia się w miejsce oryginalnych dialogów. Dystrybutor może edytować anime w taki sposób, aby zastąpić rzeczy niezrozumiałe dla widza spoza Japonii oraz potencjalnie nieodpowiednie bądź obraźliwe, nawet poprzez wycięcie lub przerobienie niektórych scen. W taki sposób Amerykanieocenzurowali np.Wojnę planet czyTeknomana, aby nadawały się one na rynek amerykański. Proces ten był szczególnie intensywny dawniej, kiedy na Zachodzie anime było jeszcze mało znane, ale dystrybutorzy coraz rzadziej decydują się na cenzurę, ze względu na coraz większe zapotrzebowanie rynku na anime w oryginalnej wersji. Na cenzurę dystrybutor decyduje się najczęściej ze względu na mocne sceny erotyczne w produkcjach dla starszych widzów. Jeśli anime jest przeznaczone dla dzieci, dystrybutor często decyduje się na wycięcie co brutalniejszych scen – w anime rany i obrażenia są naturalnym następstwem przemocy.
Historia dystrybucji anime w Polsce zaczęła się w latach 70. XX wieku, za pierwszy film anime który miał premierę w Polsce uznaje sięKota w Butach odstudia Toei, polska premiera miała miejsce w sierpniu 1972 roku. Natomiast jedną z pierwszych emisji anime w polskiej telewizji byłaPszczółka Maja 26 grudnia 1979 roku. Popularny był też serialZałoga G[10][11][12][13]. Na początku lat 90. anime emitowala stacjaPolonia 1, emitując seriale takie jakYattaman,Kapitan Jastrząb iGenerał Daimos; wkrótce anime emitował teżPolsat, m.in.Czarodziejkę z Księżyca[14]. O ile seriale te cieszyły się duża popularnością wśród młodych odbiorców, były dość krytykowane przez starszych krytyków w mediach, i "przedstawiano jako produkt niezwykle brutalny i przesiąknięty seksem" (zwłaszcza krytykowana byłaTygrysia Maska, serial dla starszej młodzieży, błędnie emitowany w paśmie dla najmłodszych)[15].
Powszechną formą legalnego dostępu do anime w Polsce są serwisy streamingowe, udostępniające seriale godzinę po emisji w japońskiej telewizji np.Crunchyroll,Daisuki.net. Wydano również produkcje w formatach VHS, VCD, DVD, Blu-ray dzięki takim wydawcom jak Planet Manga,Anime Gate,Monolith Film, MyFly,Anime Virtual, IDG, Anime Eden.
W polskich kanałach telewizyjnych anime są emitowane, zazwyczaj w wersjach przeznaczonych na rynek międzynarodowy. W niektórych przypadkach następowało amerykanizowane serii i najczęściej dotyczyła ona imion (np. Satoshi, główny bohaterPokémonów, w Polsce ma imię z angielskiego dubbingu –Ash, rodziceShin-chana natomiast nazywali się Harry i Mitsy, podczas gdy w oryginalnej wersji – Hiroshi i Misae).
Mimo że jest to pogwałceniempraw autorskich w wielu krajach, część fanów oglądafansuby (nagrania serii lub filmów ze stworzonymi przez fanów napisami). Etyczny aspekt tworzenia, dystrybuowania i oglądania fansubów jest przedmiotem wielu dyskusji i kontrowersji.
Czasami pojawiają się kontrowersje dotyczące zakresu definicji słowaanime. Wynikają one stąd, że w odniesieniu do anime panuje wielestereotypów. Z anime kojarzone są np. duże oczy postaci, pozwalające łatwo wyrażać ich odczucia, smukłe sylwetki, a także często szczegółowe tła. Z tego powodu słowoanime bywa używane w trzech znaczeniach:
do określenia wszystkich filmów animowanych – znaczenie to stosowane jest jedynie przez Japończyków,
do określenia japońskich filmów animowanych – to definicja najbardziej rozpowszechniona poza Japonią,
do określenia filmów animowanych (niezależnie od kraju produkcji) nawiązujących do stereotypów związanych z japońskim komiksem i animacją.
Ze względu na to, że bez trudu można znaleźć produkcje anime nie pasujące do stereotypów, trzecia definicja nie może być uznana za dominującą, może jedynie pełnić rolę pomocniczą. Animowane produkcje czerpiące z anime bądź produkowane w takim stylu potocznie określa się terminemamerime, a należą do nich np.Odlotowe agentki.Amerime to także japońska wersja amerykańskich seriali animowanych, jak np.Demashita! Powerpuff Girls Z – japońska wersja przygódAtomówek w konwencjimahō-shōjo.
We wrześniu 2005 r. japoński kanałTV Asahi przeprowadził ogólnokrajową ankietę pisemną oraz internetową[16], w której pytał Japończyków o ulubione seriale animowane (w grupie wiekowej: nastolatków, 20-latków, 30-, 40-, 50-, 60-latków i starszych). Ankieta nie ograniczała się jedynie do filmów japońskich, jednak, jak się okazało, z tytułów niejapońskich na listę trafili jedynieTom i Jerry. Wyniki ankiety zostały wyemitowane w specjalnym programie nadanym 23 września. Wyniki ankiety internetowej były nieco inne, najwięcej głosów zebrała seriaFullmetal Alchemist, która w ogólnokrajowej ankiecie znalazła się na 20. miejscu. Prawdopodobnie zadecydował o tym inny profildemograficzny głosujących.
Jonathan Clements, Helen McCarthy,The Anime Encyclopedia: A Guide to Japanese Animation since 1917, Stone Bridge Press, Berkeley, California, 2006,ISBN 1-880656-64-7.
