Ten artykuł od 2024-10 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.
Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując wprzypisach źródła informacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się wdyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tego artykułu.
Amnesty International –międzynarodowa organizacja pozarządowa, której celem jest zapobieganie naruszeniompraw człowieka poprzez wszelkie pokojowe akcje obywatelskie – od organizowania pisanialistów do rządów krajów łamiących te prawa, poprzez publikowanie informacji o takich naruszeniach, po realną pomoc finansową i prawną poszkodowanym osobom.
Organizacja jest laureatemPokojowej Nagrody Nobla z 1977 roku za „wkład w umacnianie podstaw wolności, sprawiedliwości, a tym samym pokoju na całym świecie”.
Amnesty International finansuje swoją działalność głównie ze składek członkowskich i darowizn od osób indywidualnych i firm.
Zasadami działania Amnesty International są uniwersalność i niepodzielność praw człowieka, bezstronność i niezależność, solidarność międzynarodowa i skuteczne działania na rzecz konkretnych osób, których prawa zostały złamane[1]. Organizacja jest niezależna politycznie i finansowo[potrzebny przypis]. W wielu krajach (głównie tych, które często represjonują swoich obywateli) oskarżana jest o wspieranie USA i Europy Zachodniej i propagowanie ich idei. Amnesty protestuje przeciwko torturom i przetrzymywaniu ludzi przez USA wGuantanamo.
Amnesty International twierdzi, że wspiera obecnie ponad 10 mln osób w 150 krajach świata[2]. Sekretariat Międzynarodowy Amnesty International znajduje się wLondynie, ale organizacja posiada biura regionalne w Afryce, Ameryce, Azji, Europie i na Bliskim Wschodzie (m.in.Johannesburg,Dakar,Nairobi,Meksyk,Bangkok,Hongkong,Bejrut,Bruksela).
Do końca 2009 Sekretarz Generalną Amnesty International byłaIrene Khan, jej następcą byłSalil Shetty, w latach 2018–2020 funkcję tę pełniłKumi Naidoo, w 2021 została nimAgnes Callamard[3]. Nieoficjalnym hymnem organizacji jest piosenka „One” zespołuU2[4].
Początki Amnesty International sięgają 1960 roku, kiedy brytyjski prawnikPeter Benenson przeczytał w prasie o dwóch portugalskich studentkach skazanych na 7 lat więzienia za wzniesienie toastu za wolność. W 1961 roku w londyńskim tygodniku „The Observer” pojawił się jego artykuł „Zapomniani więźniowie” wzywający do solidarnego działania w obroniewięźniów sumienia (osób więzionych za wyrażanie swoich poglądów, które nie stosowały przemocy ani nie nawoływały do nienawiści) oraz do sprzeciwu wobec łamania praw zawartych wPowszechnej Deklaracji Praw Człowieka przez rządy wielu państw.
Krajowe oddziały Amnesty International w 2012 roku
W lipcu 1961 roku odbyło się międzynarodowe spotkanie sympatyków apelu Petera Benensona, na którym podjęto decyzję o „utworzeniu międzynarodowego ruchu na rzecz obrony wolności wyrażania opinii i wyznawania religii”.
W londyńskiej dzielnicyMitre Court powstały biuro i biblioteka gromadząca informacje o naruszeniach praw człowieka: w 1962 roku udokumentowano już 1200 takich spraw.
W ciągu kolejnych lat następował rozwój struktur organizacji, która na konferencji belgijskiej w 1962 roku przyjęła nazwęAmnesty International. W tym samym roku powstałFundusz Więźniów Sumienia pomagający więźniom i ich rodzinom. zaś rok później Międzynarodowy Komitet Wykonawczy (IEC), Sekretariat Międzynarodowy (siedziba Amnesty International) oraz Biuro Badawcze, które na bieżąco śledzi losy więźniów.
Pilne Akcje to wezwania do działania w sprawie osoby lub grupy osób, o której wiadomo, że jej prawa zostały złamane i potrzebna jest natychmiastowa reakcja opinii publicznej. Pierwsza miała miejsce w 1973 roku i dotyczyła brazylijskiego profesora Luiza Basilio Rossi, aresztowanego z powodów politycznych.
W 1973 roku rząd chilijski zezwolił organizacji na przeprowadzenie na miejscu dochodzenia w sprawie oskarżeń o masowe naruszanie praw człowieka. Rok później ukazał się raport opisujący prześladowania, tortury i egzekucje za rząduPinocheta.
Kolejne światowe akcje w obronie praw człowieka dotyczyły:
Od 1981 prowadzone są kampanie przeciw karze śmierci[5].
W 1987 AI wydało raport stwierdzający, że stosowanie kary śmierci wStanach Zjednoczonych jest niezgodne z międzynarodowymi postanowieniami[doprecyzuj!], decyzje o jej stosowaniu mają często podłoże rasistowskie i są wydawane arbitralnie.
W 1989 roku ukazało się studium na temat kary śmierci „Kiedy państwo zabija”.
Amnesty International co roku publikuje raport dotyczący stosowania kary śmierci na świecie. Według danych podanych przez organizację w 2016 r. karę śmierci wykonano w 23 krajach na co najmniej 1032 osobach[6], zaś w 2015 r. wykonano 1634 egzekucje w 25 krajach na świecie, co stanowiło znaczący wzrost.
Większość egzekucji wykonano kolejno w Chinach, Iranie, Arabii Saudyjskiej, Iraku i Pakistanie: liczba wyroków kary śmierci w Chinach nie jest znana, gdyż dane te stanowią tajemnicę państwową. 20 egzekucji, które przeprowadzono w 2016 r. w Stanach Zjednoczonych, to najmniejsza liczba wykonanych w tym kraju wyroków śmierci od 1991 roku.
141 kraje na świecie, czyli ponad połowa wszystkich krajów świata, to zwolennicy abolicji wedle prawa bądź w praktyce. W 2016 r. karę śmierci zniesiono w 2 krajach – w Beninie i Nauru. Łącznie karę śmierci zniosły 104 kraje, czyli większość państw na świecie. W 1997 r. zaledwie 64 kraje w ogóle nie stosowały kary śmierci.
W 1986 roku amerykańska sekcja AI zorganizowała wielki rockowy koncert pt. „Spisek na rzecz Nadziei”, w którym udział wzięli m.in.Sting,U2,Bryan Adams, Peter Gabriel,Lou Reed,The Neville Brothers.
W 1988 roku rozpoczęła się trasa koncertowa pod hasłem „Prawa Człowieka Teraz!”, obejmująca 18 miast w 15 krajach. Uczestniczyli w niej m.in. Sting orazBruce Springsteen.
W listopadzie 1977 roku wOslo Amnesty International otrzymałoPokojową Nagrodę Nobla za wkład w „umacnianie podstaw wolności, sprawiedliwości a tym samym pokoju na całym świecie”.
Rok później organizacja odebrałaNagrodę Praw Człowieka ONZ za „szczególny wkład w ochronę praw człowieka”, a w 2001 rokuThe Revolution Awards 2001 za „najlepsze wykorzystanie internetu w obronie praw człowieka”.
W 1994 roku muzyczna stacjaMTV doceniając wkład organizacji w rozwój praw człowieka uhonorowała ją nagrodąFree Your Mind.
Wizją Amnesty International jest świat, w którym wszystkie prawa zawarte wPowszechnej Deklaracji Praw Człowieka i innych dokumentach międzynarodowych oraz standardach są przestrzegane w stosunku do jednostki ludzkiej. Aby zrealizować tę wizję, misją Amnesty International jest prowadzenie badań i działań na rzecz zapobiegania i zaprzestania naruszeń prawa do fizycznej i psychicznej integralności, wolności sumienia i wyrażania się oraz wolności od dyskryminacji, w kontekście promocji wszystkich praw człowieka[7].
Cele te są realizowane przez następujące działania:
Wysyłanie kilkuosobowych grup badaczy i badaczek dla oceny sytuacji poszczególnych represjonowanych osób i ew. pomocy tym osobom na miejscu. Zasadą jest tutaj wysyłanie osób z innego kraju niż kraj, w którym dochodzi do represji. Amnesty International nie przyjmuje i nie wymaga od swoich członków informacji na temat własnego kraju, aby nie być posądzonym o szpiegostwo.
Organizowanie dużych ogólnoświatowych akcji i kampanii medialnych nakierowanych na jeden konkretny problem, który wydaje się mieć szczególne znaczenie w danym momencie, np. niepokojąca sytuacja w jednym z państw, ochrona praw uchodźców bądź sprzeciw wobec stosowania tortur.
Tworzenie i publikowanie dorocznych raportów ze stanu przestrzegania praw człowieka na całym świecie (raport roczny).
Irene Khan, sekretarz generalna Amnesty International (2001–2009).
„Pilne akcje” to ogólnoświatowe akcje ogłaszane przez Amnesty International, polegające na wysyłaniu listów – apeli w sprawie osób, których podstawowe prawa są zagrożone lub łamane. Dotyczą one m.in. osób zagrożonych egzekucją lub torturami, aresztantów pozbawionych kontaktu z prawnikiem, rodziną albo opieki medycznej oraz więźniów sumienia.
Podstawą każdej Pilnej Akcji jest krótki tekst składający się z opisu historii danej osoby, wskazówek dotyczących treści apelu oraz adresów, na które należy go wysłać. Język listu może być dowolny, przy czym jeżeli nie jest to angielski ani język urzędowy danego kraju, sugerowane jest podkreślenie nazwiska osoby, w sprawie której się pisze.
Z danych Amnesty International wynika, że dzięki Pilnym Akcjom udało się w ciągu ostatnich 30 lat uratować 16 600 osób[8].
Maraton Pisania Listów jest największą akcją na rzecz praw człowieka. Odbywa się corocznie w weekend w okolicach 10 grudnia, kiedy obchodzony jestMiędzynarodowy Dzień Praw Człowieka. Akcja została zapoczątkowana przez warszawska grupę lokalną Amnesty International, ale bardzo szybko stała się wydarzeniem o zasięgu globalnym.
Liczba listów pisanych w trakcie kolejnych maratonów systematycznie wzrasta. W 2016 roku w Polsce napisano 356 645 listów i apeli, a na całym świecie ponad 4,6 mln.
Celem Maratonu Pisania Listów jest wysłanie jak największej ilości listów i innych apeli (e-maili, faxów) do odpowiednich władz we wskazanych krajach, tak by skierować ich uwagę na naruszenia praw człowieka. Co roku listy pisane są w sprawie kilku lub kilkunastu osób, których prawa zostały złamane. Oprócz apelowania do władz, podczas Maratonu wysyłane są także listy solidarnościowe do osób lub społeczności, których prawa człowieka są naruszane.
Bohaterowie i bohaterki Maratonu, w sprawie których pisane są listy, często odzyskują wolność lub ich sytuacja się poprawia.
Kampania poświęcona obrońcom i obrończyniom praw człowieka na świecie.
Według Amnesty International w 2016 roku 281 osób zostało zabitych za obronę praw człowieka, w 2015 – 156 osób. W 22 krajach w 2016 roku ludzie byli zabijani za pokojową obronę praw człowieka. Ponad 75% zabójstw obrońców i obrończyń praw człowieka w 2016 roku miało miejsce w Amerykach.
„Prawa Człowieka Pod Murem Chińskim” – postulaty przestrzegania praw człowieka w Chinach w związku z organizowanymi tam w 2008letnimi Igrzyskami Olimpijskimi. Kampania dotyczyła czterech zasadniczych kwestii:kary śmierci, przetrzymywania bez prawa do procesu sądowego, sytuacji obrońców praw człowieka orazcenzury Internetu.
„Darfur Nie Może Już Czekać” – kampania nakierowana na kryzys humanitarny wDarfurze. W latach 2003–2008 w wynikukonfliktu zbrojnego zginęło tam ponad 90 tys. ludzi, 200 000 zmarło z przyczyn związanych z konfliktem, a ponad 2 mln musiało opuścić swoje domy. Działania społeczności międzynarodowej (ONZ iUA) nie przyniosły dotychczas wymiernych rezultatów w zaprowadzeniu pokoju i ochronie ludności cywilnej.
„Stop Przemocy Wobec Kobiet” –przemoc wobec kobiet została określona przez AI mianem „katastrofy praw człowieka o zasięgu światowym”, stąd inspiracja do działań w ich obronie[13].
„Stop Torturom w Wojnie z Terroryzmem” – akcja wymierzona przeciwkowięzieniu Guantanamo, symbolowi znacznych naruszeń praw człowieka przez Stany Zjednoczone. Od 2002 roku przetrzymywano tam setki osób – często bez dostępu do sądu, opieki medycznej i możliwości odwiedzin rodziny. Prawdopodobnie wielu z nich było torturowanych oraz traktowanych w okrutny i poniżający sposób.
„Broń pod Kontrolą” – kampania we współpracy zOxfam iIANSA (The International Action Network on Small Arms) na rzecz kontroli przepływu broni oraz ograniczenia jej rozpowszechniania i nadużywania.
„Świat Wolny od Kary Śmierci” – nadrzędnymi celami kampanii są: przedłużenie o rokmoratorium na wykonywaniekary śmierci oraz zmiana konkretnych wyroków śmierci na inne wyroki.
Krytyka Amnesty International dotyczy zbyt wysokiej odprawy dla byłej Sekretarz Generalnej[14], niedostatków w ochronie pracowników poza centralą organizacji, jednoczenia sił z organizacjami o wątpliwych dokonaniach w sprawach ochrony praw człowieka, stronniczościideologicznej dotyczącej polityki wobec krajów spoza wpływów Zachodu[15] i polityki Amnesty International w sprawie aborcji[16][17].
Kościół katolicki i Amnesty International wielokrotnie mówiły jednym głosem, m.in. w sprawie kary śmierci i więźniów sumienia, jednak po decyzji Rady Amnesty z sierpnia 2007 roku o podjęciu starań o zapewnienie kobietom dostępu do „bezpiecznej, legalnej aborcji w przypadkach, gdy ciąża jest niechciana i pochodzi z gwałtu, napaści na tle seksualnym lub kazirodztwa”,Watykan wezwał katolików do zaprzestania wspierania organizacji[18][19].
Polska struktura Amnesty International powstała w 1989 roku (choć jeszcze przed upadkiem PRL-u „Biuletyn Amnesty International” z informacjami ze świata wydawał po polskuRuch Wolność i Pokój). W latach 1991–1995 prezeską polskiego AI byłaMałgorzata Tarasiewicz.
Obecnie polska Amnesty International ma 8000 członków i sympatyków, działa 12 grup lokalnych, 7 edukacyjnych i ponad 100grup szkolnych. Prezeską polskiej sekcji Amnesty International jest Urszula Skonecka, a w skład zarządu wchodzą także: Maciej Czapliński, Katarzyna Dobrakowska, Anna Dolińska, Monika Klimkowska, Rafał Panecki, Michał Szymanderski-Pastryk. Największą przeprowadzaną corocznie akcją polskiej sekcji Amnesty International jest Maraton Pisania Listów.
„Łańcuch światła” – protest obywatelski „w obronie sądów”, 22 lipca 2017, Plac Konstytucji przed Sądem Rejonowym wGdyni
W 2017 roku Amnesty International opublikowało raportPolska: Demonstracje w obronie praw człowieka, który dokumentuje przypadki stosowania wobec protestujących inwigilacji, nękania i ścigania sądowego w celu rozpraszania i zapobiegania organizowaniu masowych protestów. Od 2016 roku tysiące obywateli brały udział w pokojowych zgromadzeniach przeciwko propozycjom represyjnego ustawodawstwa, które ograniczało prawa kobiet i zagrażało rządom prawa. Raport pokazuje, jak władze Polski podejmują próby zdławienia pokojowych protestów, co w oczywisty sposób ma zniechęcić ich uczestników do udziału w przyszłych demonstracjach[20].
W 2018 roku Amnesty International opublikowało raportMoc ulicy. W obronie wolności pokojowych zgromadzeń w Polsce, który opisuje największe zagrożenia dla wolności zgromadzeń w Polsce: nadmierne używanie siły przez policję, rosnąca liczba postępowań karnych wszczynanych wobec osób korzystających z wolności zgromadzeń, przypadki wykorzystania zwiększonych uprawnień służb porządku publicznego do inwigilacji osób protestujących oraz ograniczanie niezależności sądów[21].
Od 2015 roku zmieniono formułę nagrody. Nagradzane są osoby, które zwracają uwagę opinii publicznej na przypadki łamania praw człowieka, odznaczają się społecznym zaangażowaniem w swojej pracy medialnej, przyczyniają się do pozytywnej zmiany na rzecz przestrzegania praw człowieka. Laureatami nagrody mogą zostać dziennikarze/ dziennikarki, ale także osoby pracujące z mediami, np. pisarze, blogerzy, twórcy kampanii medialnych. Twórcami wyjątkowej statuetki, przeźroczystego pióra z zatopionym w środku drutem kolczastym, przymocowanego do betonowego etui, jest agencja Fat Baby.
Laureaci i laureatkiPióra Nadziei
Rok
Laureat
Tytuł pracy
Tematyka
2002
Andrzej Goszczyński
Mały świadek
Sytuacja dzieci zeznających w polskich sądach
2003
Krystyna Kuczab-Redlich
Demokracja z krwi i kości
Sytuacja społeczno-polityczna w Czeczenii
2004
Natalia Bloch
Nie jesteśmy Buddami
Studium tybetańskiego ruchu na uchodźstwie
2006
Maria Kruczkowska
Świat bez kobiet
Prawa kobiet w Indiach i Chinach
2007
Tomasz Kwaśniewski
Gej i lesbijka uczą dzieci twoje
Doświadczenia nauczycieli-homoseksualistów w Polsce
