Ten artykuł dotyczy polityka. Zobacz też:inne osoby o tym nazwisku. | |||
| Data i miejsce urodzenia | 16 grudnia 1899 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |||
| Przewodniczący Rady Państwa | |||
| Okres | od 20 listopada 1952 | ||
| Przynależność polityczna | |||
| Pierwsza dama | Stanisława Zawadzka | ||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Członek Rady Państwa | |||
| Okres | od 8 czerwca 1949 | ||
| Przynależność polityczna | |||
| Wiceprezes Rady Ministrów | |||
| Okres | od 28 kwietnia 1950 | ||
| Przynależność polityczna | |||
| Wiceprezes Rady Ministrów | |||
| Okres | od 20 stycznia 1949 | ||
| Przynależność polityczna | |||
| Odznaczenia | |||
             | |||
| |||
Aleksander Zawadzki,ps. „Kazik”, „Wacek”, „Bronek”, „Jeden” (ur.16 grudnia1899 wKsawerze, zm.7 sierpnia1964 wWarszawie)[1] – polskipolityk i działacz komunistyczny,generał dywizjiludowego Wojska Polskiego, kierownik Centralnego Wydziału Wojskowego KCKPP, przewodniczący tajnegoCentralnego Biura Komunistów Polski przyKC WKP(b) (1944),oficer polityczny – zastępca ds. polityczno-wychowawczychNaczelnego Dowódcy Wojska Polskiego (1944–1945), członekBiura Politycznego KC PPR (sierpień 1944–1948) i Sekretariatu KC PPR (1948), członekKC PZPR iBiura Politycznego KC PZPR (1948–1964), przewodniczącyCentralnej Rady Związków Zawodowych (1949–1950). Dwukrotnywiceprezes Rady Ministrów (1949 i 1950–1952), przewodniczący Ogólnopolskiego KomitetuFrontu Narodowego, a następnieFrontu Jedności Narodu orazprzewodniczący Rady Państwa (1952–1964). Poseł doKrajowej Rady Narodowej, naSejm Ustawodawczy oraz naSejm PRLI,II iIII kadencji[2].Budowniczy Polski Ludowej.
Syn Wawrzyńca[3], z zawoduhutnika[4] i Marianny z domu Chojkowskiej[5]. Urodził się w kolonii robotniczejKsawera międzyBędzinem aDąbrową Górniczą. Dzięki stosunkowo dobrej pozycji materialnej rodziny mógł podjąć naukę w miejscowejszkole powszechnej. W wyniku wypadku jaki doznał jego ojciec, w 1913 został zmuszony do przerwania nauki i podjęcia pracy. Po wybuchuI wojny światowej wyjechał na roboty rolne doTuryngii[6]. Pracował tam do 1917, kiedy to za uderzenie majstra został aresztowany i wysłany do obozu dla jeńców wojennych wErfurcie. Po ucieczce z niego znalazł się naGórnym Śląsku, gdzie podjął pracę wKopalni Węgla Kamiennego w Bytomiu i w hucie wSiemianowicach Śląskich. Po wybuchurewolucji w listopadzie 1918 w Niemczech przekroczył granicę niemiecko-polską i zamieszkał w Dąbrowie Górniczej, gdzie w grudniu 1918 zgłosił się jako ochotnik doWojska Polskiego[6]. Został przydzielony do11 pp. W szeregach24 pp brał udział w walkach wobronie Lwowa, a następnie w działaniach wojennych naFroncie Litewsko-Białoruskimwojny polsko–bolszewickiej. W 1921 został zdemobilizowany jakopodoficerrezerwy WP w stopniuplutonowego, po czym powrócił do Dąbrowy Górniczej. Za udział w walkach w 1920 został odznaczonyKrzyżem Walecznych[7].
Po powrocie z wojny początkowo był bezrobotny, a następnie pracował wKopalni Węgla Kamiennego „Paryż” w Dąbrowie Górniczej. Tam też zetknął się z ruchemkomunistycznym i wstąpił doZwiązku Młodzieży Komunistycznej w Polsce. Od 1923 był sekretarzem Komitetu Dzielnicowego ZMK w Dąbrowie Górniczej oraz członkiem Zarządu Okręgowego ZMK, w tym czasie został członkiemKomunistycznej Partii Robotniczej Polski[4]. Ponieważ był poszukiwany przezPolicję Państwową za działalność w ZMK, został skierowany do Okręgu Łódzkiego, wchodząc przy tym w skład Komitetu Centralnego ZMK w Polsce. Na terenie Okręgu Łódzkiego działał do 1924, po czym został skierowany do szkoły partyjnej wMoskwie, gdzie przebywał kilka tygodni. Po powrocie do Polski pod pseudonimem „Kazik” działał w Okręgu Radom KPP, następnie na terenieKielc iRadomia. W styczniu 1925 został skierowany na terenZagłębia Dąbrowskiego, aby odbudować rozbitą organizację KPP na tym terenie. Z uwagi na to, że był tam zbyt znany, zadania tego nie wykonał – skierowano go więc na terenBiałegostoku,Grodna iPińska. 9 lipca 1925 został aresztowany wWilnie pod zarzutem udziału w zabójstwie szpiega i prowokatora Policji Państwowej odpowiedzialnego za aresztowania członków Zarządu Okręgowego KPP w Dąbrowie Górniczej. W grudniu 1925, pomimo braku dowodów na jego udział w tym zabójstwie, został skazany na sześć lat więzienia. Karę odbywał w więzieniach w Kielcach,Łomży iDrohobyczu. Z więzienia wyszedł 2 marca 1932, a ponieważ był chory, został skierowany przez KPP na leczenie wZSRR. Tam leczył się i uczył w szkole partyjnej WKP(b) iOGPU pod Moskwą.
Do Polski powrócił w maju 1934. 27 maja 1934 został aresztowany przezUrząd Śledczy PP na terenieWarszawy[4]. W areszcie przebywał bez wyroku do lutego 1935, gdy został zwolniony zakaucją. Po wyjściu z więzienia został kierownikiem Centralnego Wydziału Wojskowego KC Komunistycznej Partii Polski. Wydział ten zajmował się działalnością wywiadowczą, agitacyjną i werbunkową w Wojsku Polskim. 13 stycznia 1936 został ponownie aresztowany w czasie akcji policyjnej przeciwko Centralnemu Wydziałowi Wojskowemu KC KPP. Zarzucono mu wtedy działalność na szkodę Rzeczypospolitej Polskiej. Proces odbywał się w dniach 4–21 kwietnia 1938 i wraz z Aleksandrem Zawadzkim, który był głównym oskarżonym, sądzono jeszcze 55 osób. Zawadzki został skazany na karę 15 lat pozbawienia wolności. Po utrzymaniu w mocy wyroku z 23 listopada 1938 przez Sąd Apelacyjny, osadzono go w więzieniu wBrześciu. Przebywał tam dowrześnia 1939, gdy poagresji ZSRR na Polskę miasto zostało zajęte przezArmię Czerwoną.
Podjął pracę na terenieokupacji sowieckiej, pracował w urzędzie rejonowym wPińsku. Poataku Niemiec na ZSRR został ewakuowany do miejscowości Aksaj podStalingradem. W sierpniu 1942 wcielony został do batalionu budowlanego Armii Czerwonej. Budował umocnienia w rejonie Stalingradu. Po interwencji szefaMiędzynarodówki KomunistycznejGeorgi Dymitrowa został zdemobilizowany w listopadzie 1942 z powodu choroby serca[8], po czym oddelegowano go na tyły frontu. Po kilku miesiącach zostałgórnikiem w kopalni węgla kamiennego na północ odNowosybirska. Po rozpoczęciu formowania1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, skierowany został przezWKP(b) do obozu wSielcach nadOką, gdzie dotarł w połowie września 1943[9]. Początkowo dostał przydział do6 pp w stopniustarszego sierżanta. Po dwóch tygodniach przybyły do Sielec gen.Karol Świerczewski w spisach znalazł jego nazwisko, po czym 24 września 1943 mianował go na stopieńporucznika i wyznaczył na stanowisko zastępcy szefaWydziału Oświatowego1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR. W grudniu 1943 został mianowany na stanowisko zastępcy dowódcy do spraw wychowawczych 1 Korpusu w stopniupułkownika. W 1944 wstąpił doPolskiej Partii Robotniczej[4]. W kwietniu 1944 otrzymał awans na stopieńgenerała brygady. W ciągu 8 miesięcy awansował ze stopnia starszego sierżanta do stopnia generała brygady. Wyznaczony został na stanowisko zastępcy dowódcy1 Armii Polskiej w ZSRR ds. polityczno-wychowawczych. Od 5 maja 1944 był szefemPolskiego Sztabu Partyzanckiego, przewodniczącym tajnegoCentralnego Biura Komunistów Polski przyKomitecie Centralnym WKP(b) (od 10 stycznia 1944 do sierpnia 1944) oraz członkiem Prezydium Zarządu GłównegoZwiązku Patriotów Polskich. 22 lipca 1944 mianowany zastępcą do spraw polityczno-wychowawczychNaczelnego Dowódcy Wojska Polskiego.
Od sierpnia 1944 był członkiemBiura Politycznego Komitetu Centralnego PPR[10]. 21 stycznia 1945 został mianowany pełnomocnikiemRządu Tymczasowego nawojewództwo śląskie i 28 stycznia objął władzę wKatowicach[11]. Następnie od 11 marca 1945 do 31 października 1948 byłwojewodąśląskim[12]. W lutym 1945 został awansowany do stopniagenerała dywizji. W tym okresie blisko współpracował zJerzym Ziętkiem. Zawadzki stworzył specjalną komisję, która jeździła do dowództwa Armii Czerwonej doLegnicy, by przekonać ich do zakończenia wywózek sprzętu i ludzi ze Śląska[5]. W sierpniu 1945 jego interwencja u marsz.Konstantego Rokossowskiego doprowadziła do uwolnienia 12 tys. Górnoślązaków przetrzymywanych na terenie dawnegoobozu Auschwitz przed wywózką na wschód w głąb ZSRR[13]. Pełnił szereg funkcji w PPR, a następnie od 1948 wPolskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej: w 1948 członek Sekretariatu KC PPR i Biura Organizacyjnego KC PPR, w PZPR pełnił funkcje: członka Biura OrganizacyjnegoKomitetu Centralnego (1948–1954), członka KC iBiura Politycznego KC (od 1948), sekretarza KC (1948–1954). Od 21 stycznia do 10 czerwca 1949 byłwiceprezesem Rady Ministrów, następnie od 5 czerwca 1949 do 28 kwietnia 1950 przewodniczącymCentralnej Rady Związków Zawodowych i ponownie wicepremierem w okresie od 28 kwietnia 1950 do 20 listopada 1952. Był głównym pomysłodawcą i inicjatorem budowyPałacu Kultury Zagłębia w Dąbrowie Górniczej, który oddano do użytku w styczniu 1958[14]. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzinJózefa Stalina[15].
W latach 1949–1950 członekRady Państwa, następnie od 20 listopada 1952 jejprzewodniczący[16]. Funkcję tę sprawował do swojej śmierci. 6 marca 1953 stanął na czele Ogólnonarodowego Komitetu Uczczenia Pamięci Józefa Stalina[17]. W tym okresie skorzystał z prawa łaski wobec m.in. płk.Franciszka Skibińskiego. Na pogrzebieBolesława Bieruta w marcu 1956 powiedział: „Umarł Bolesław Bierut, ale żyje zwarta jak monolit nasza partia”[18]. Podczas wydarzeńpolskiego października i później zaliczany w PZPR do frakcji tzw.natolińczyków, sceptycznie nastawionych do reform i liberalizacji systemu gospodarczo-politycznego kraju[19]. W grudniu 1956 wziął wPoznaniu udział w pierwszych od wielu lat oficjalnych państwowych uroczystościach upamiętniających wybuchpowstania wielkopolskiego. Zmianę podejścia władz do środowiska powstańczego tłumaczył w następujący sposób[20]:
Dziś bardziej niż kiedykolwiek trzeba nam odwołać się do patriotycznych uczuć i patriotycznych tradycji naszego narodu. Kraj nasz, mimo poważnych osiągnięć planu 6-letniego, znalazł się w trudnej sytuacji gospodarczej. […] Wielkopolska jest dzielnicą, która odgrywa doniosłą rolę w naszej gospodarce narodowej. […] Wielkopolska posiada najwyższą w kraju kulturę rolną, jest najbogatszym śpichlerzem Polski Ludowej. […] Powiem wprost: jest dziś sprawą wielkiej, gospodarczej i moralno-politycznej wagi, by województwo poznańskie, jego klasa robotnicza, chłopstwo, inteligencja, dorosła młodzież stały niezłomnie w pierwszych szeregach tych pozytywnych i twórczych sił społecznych Polski Ludowej. […] Niech w pierwszych szeregach pracowników i bojowników […] stają ofiarnie i niezachwianie powstańcy wielkopolscy. Ojczyźnie naszej potrzebne są Wasze gorące serca, potrzebna jest Wasza niezłomna wola, potrzebna jest Wasza ofiarność, Wasz patriotyzm.
W latach 1954–1956 członek Prezydium, od 14 sierpnia 1956 przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego. Od 4 stycznia 1958 był przewodniczącym Ogólnopolskiego KomitetuFrontu Jedności Narodu. W październiku 1959 był przewodniczącym polskiej delegacji wPekinie na obchodach 10-lecia proklamowaniaChińskiej Republiki Ludowej, co odnotowała chińskakronika filmowa[21][22].
Zmarł 7 sierpnia 1964 wWarszawie i został pochowany naCmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A28-tuje-10/11)[23]. Po jego śmierci w Polsce zarządzono 3-dniowążałobę narodową[24]. Na czele delegacji zagranicznych, które wzięły udział w uroczystościach pogrzebowych stali m.in. przewodniczącyPrezydium Rady Najwyższej ZSRRAnastas Mikojan, przewodniczący Zgromadzenia NarodowegoCSRS Bohuslav Lastovicka, członek Biura Politycznego KCSocjalistycznej Partii Jedności NiemiecFriedrich Ebert, przewodniczący Prezydium Zgromadzenia NarodowegoLudowej Republiki Bułgarii Georgi Trajkow, członek Biura Politycznego KCWęgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej Sandor Gaspar, I zastępca przewodniczącego Rady MinistrówRumuńskiej Republiki LudowejGheorghe Apostol, minister obrony narodowejSocjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii gen. armii Ivan Gosnjak, zastępca przewodniczącego PrezydiumWielkiego Churału LudowegoMongolskiej Republiki LudowejBadzaryn Szirendew. Obecne były także delegacje partii komunistycznych z innych krajów[25].
W latach 1967–1990 Aleksander Zawadzki był patronemKatowickiej Brygady Obrony Terytorialnej wZabrzu-Makoszowach iGliwicach[46]. Zarządzeniem Ministrów Obrony Narodowej, Szkolnictwa Wyższego i Oświaty z dnia 12 października 1965 ufundowana została Nagroda im. Aleksandra Zawadzkiego[47]. W 1983 jego imię nadano Wojskowym Zakładom Graficznym w Warszawie[48].
W radzieckim filmie wojennymŻołnierze wolności (1977) w reż.Jurija Ozierowa w rolę gen. Aleksandra Zawadzkiego wcielił się aktorZygmunt Biernat[49]. W 1977 Edmund Zbigniew Szaniawski zrealizowałfilm dokumentalny poświęcony życiu i działalności Aleksandra Zawadzkiego[50].
Jego imieniem nazwano wiele ulic w całej Polsce. W lutym 1991 ulicę jego imienia w Warszawie przemianowano naTadeusza Bora-Komorowskiego[51]. Do 2017 był patronem ulic m.in. wSzczecinie[52] iSochaczewie[53]. Zostały one zmienione na mocy tzw. ustawy dekomunizacyjnej. W kilku miejscowościach nadal pozostały ulice Aleksandra Zawadzkiego, ale ich patronem jestpolski biolog[54]. Z kolei w Zielonej Górze jedna z ulic do 1991 upamiętniała Aleksandra Zawadzkiego – przywódcę komunistycznego, zaś w 1991 w ramach dekomunizacji otrzymała imięTadeusza Zawadzkiego „Zośki”.
16 grudnia 1979, w 80. rocznicę urodzin Aleksandra Zawadzkiego, w Dąbrowie Górniczej odsłonięty został jego pomnik. Zdemontowano go jesienią 1990[55][56][57].Był też patronem Katowickiej Brygady Obrony Terytorialnej[58].
.svg)
| Przewodniczący |
|
|---|---|
| Zastępcy przewodniczącego |
|
| Sekretarz |
|
| Członkowie |
|
| Przewodniczący |
|
|---|---|
| Zastępcy przewodniczącego |
|
| Sekretarz |
|
| Członkowie |
|
| Przewodniczący |
|
|---|---|
| Zastępcy przewodniczącego |
|
| Sekretarz |
|
| Członkowie |
|
| Przewodniczący |
|
|---|---|
| Członkowie |
|
|
