Z populacją 4,9 mln mieszkańców jest czwartą pod względem zaludnienia prowincją Kanady. W latach 2000–2024 populacja wzrosła o 63%[1]. Stolicą prowincji jestEdmonton, a największym miastemCalgary.
Jest najbogatszą prowincją w Kanadzie, zPKB per capita (71 900 USD w 2023) nadal znacznie przewyższającym PKB każdej innej prowincji[2]. Gospodarka pozostaje silnie uzależniona od przemysłu naftowo–gazowego, podczas gdy zdolności rafinacyjne prowincji są największe na świecie[3]. Alberta jest bastionemkonserwatyzmu w Kanadzie, a od 2022 roku jej premierem jest skrajnie prawicowa –Danielle Smith[4].
Albertę można podzielić na trzy geograficznie zróżnicowane obszary:
Góry Skaliste (częśćKordylierów): wysokie i strzeliste góry rozciągające się południkowo wzdłuż zachodniej granicy prowincji. Zbocza w dolnych partiach porośnięte są sosnowymi lasami, zaś wyższe składają się ze skał ipiargów. W Górach Skalistych znajduje się duża liczba trudno dostępnych dolin. Najwyższymi szczytami znajdującymi się w Albercie są:
Mount Columbia – 3747 m
North Twin Peak – 3733 m
Mount Alberta – 3619 m
Preria: niemal płaskie i pozbawione drzew obszary, pierwotnie porośnięte wysoką trawą, obecnie używane jako wysokiej jakości pola orne lub pastwiska.
Tereny północne: zalesione oraz bagniste, posiadające typowe cechytajgi.
Klimat w Albercie kształtowany jest przez dwa czynniki – bliskość pasm wysokich gór o przebiegu południkowym oraz brak naturalnej zapory oddzielającej teren od arktycznej części kontynentu. Drugi fakt powoduje srogie i mroźne zimy. Obecność wysokich gór powoduje istnieniewiatrów halnych zwanych tamchinook wind. Wiatry te potrafią przynieść gwałtowne zmiany pogody ze wzrostami temperatury do kilkunastu stopni w skali Celsjusza w czasie zaledwie kilku godzin.
Ze względu na dużą rozciągłość południkową Alberty występują w niej trzy strefy klimatyczne.
W strefie południowej panujeklimat umiarkowany. Raczej ciepłe, a nawet upalne lata i mroźne zimy z temperaturami średnimi od –8,9 °C do –9,8 °C.
W strefie środkowej ze względu na mniejszy wpływ wiatrów halnych klimat ma charakter ustabilizowany. Względnie ciepłe lata i mroźne zimy ze średnimi temperaturami –12,1 °C.
W strefie północnej panujeklimat subarktyczny. Chłodne lata i bardzo mroźne zimy ze średnimi temperaturami –13,8 °C.
Obok doskonałej ziemi ornej największym bogactwem Alberty są bogate pokładypiasków bitumicznych (północna część prowincji, okolice Fortu McMurray), a w przeszłościropy naftowej (południowa część prowincji, okolice miasta Black Diamond) iwęgla kamiennego. 58% powierzchni prowincji jest zalesione.
Alberta powstała w 1905 wraz z jej wydzieleniem zTerytoriów Północno-Zachodnich. Historia jej terenów jest jednak dużo starsza. Najpierw przez tysiące lat była terenem migracji i tworzenia się kultur indiańskich, a następnie od połowy XVIII w. teren eksploracji łowieckich i handlowych kompanii, najpierw francuskiejLa Compagnie du Nord, potem brytyjskichPółnocno-Zachodniej iKompanii Zatoki Hudsona. Od 1867, daty przyłączenia wszystkich terenów będących pod zarządem kompanii doKonfederacji Kanady, tereny Alberty zwane wtedydystrykt Alberta, wchodzi w okres gwałtownej kolonizacji. W ciągu niespełna czterdziestu lat ludność regionu z niewiele ponad tysiąca osób wzrosła do niemal 400 tysięcy. Wobec tego, Rząd Federalny zdecydował o przekształceniu rejonu w samodzielnąprowincję. W ciągu stu lat swej historii prowincja, przechodząc przez politycznie burzliwe okresy, z kraju typowo rolniczego stała się nowoczesnym, bogatym i prężnym rejonem Kanady.
Zgodnie z zasadami organizacjiprowincji w Kanadzie, władzę ustawodawczą sprawuje Zgromadzenie Legislacyjne Alberty (Legislative Assembly of Alberta), a władzę wykonawczą rząd Alberty na czele zpremierem. Przedstawicielem głowy państwamonarchy Kanady jest gubernator porucznikLieutenant Governor of Alberta.
Gubernator porucznik jest przedstawicielem Karola III,monarchy Kanady w prowincji. Mianuje go Gubernator Generalny na wniosek Premiera Kanady, złożony w uzgodnieniu z premierem prowincji. Gubernator zwołuje i rozwiązuje Zgromadzenie (parlament) oraz powołuje i odwołuje członków rządu i urzędników prowincjonalnych. Funkcje te z reguły są czysto honorowe i ceremonialne, jednak w przypadku kryzysu konstytucyjnego Gubernator może samodzielnie podjąć działania niezbędne do przywrócenia stabilności rządu.
Zgromadzenie Legislacyjne (Legislative Assembly of Alberta) składa się obecnie z 87 deputowanychMembers of Legislative Assembly w skrócieMLA. Wybierani są oni w 87 jednomandatowych okręgach wyborczych. Partia zdobywająca większość w parlamencie tworzy rząd prowincjonalny, a jej przewodniczący zostaje premierem Alberty. Druga partia w parlamencie otrzymuje status oficjalnej opozycji.
W obecnej kadencji Zgromadzenia miejsca w parlamencie podzielone są następująco:
Premier Alberty jest szefem rządu prowincjonalnego w Albercie. Posiada on bardzo szerokie uprawnienia, pozwalające prowadzić skuteczne rządy, jeśli tylko ma zapewnione poparcie w parlamencie. Premierem zostaje lider partii zdobywającej większość w parlamencie. Jeśli z jakichś powodów, w czasie trwania sesji parlamentu, przewodniczący rządzącej partii zostaje zmieniony, zgodnie z obowiązującą procedurą westminsterską gubernator powołuje na funkcję premiera nowego lidera partii rządzącej.
Ten artykuł od 2024-12 wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji.
Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując wprzypisach źródła informacji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon{{Dopracować}} z tego artykułu.
Alberta Highway 2 – najważniejszy szlak komunikacyjny w prowincji
Współcześnie najistotniejszą dziedziną gospodarki Alberty jest uzyskiwanie i przetwarzanieropy naftowej igazu ziemnego. W latach 80. ub. wieku nastąpiło powolne wyeksploatowanie starszych zasobów ropy naftowej w okolicach Calgary (Black Diamond i Turner Valley). W ostatnich latach skierowano się na eksploatacje ciężkiej ropy z tzw. złóżoil/tar sands[6], co powoduje poważne obciążenia ekologiczne dla północnej Alberty[7][8]. Dziedzina ta decyduje o sile gospodarki prowincjonalnej, lecz także uzależnia ją od wahań cen na światowych rynkach.
Do pozostałych dziedzin gospodarki Alberty należą:
Rolnictwo – głównie produkcja zbóż i hodowla bydła. Całkowity areał ziemi uprawnej w Albercie wynosi ponad 20 milionówhektarów. Alberta wytwarza 22% całej produkcji rolnej Kanady. W2001 całkowity dochód rolnictwa Alberty wyniósł 8,3 miliardadolarów.
Leśnictwo i przemysł drzewny – rocznie wycinanych jest ok. 23 milionów metrów sześciennych drewna. Całkowity dochód przemysłu drzewnego wynosi ok. 4 miliardówdolarów.
Górnictwo węglowe – obok ropy naftowej i gazu ziemnego,węgiel kamienny jest najważniejszym zasobem naturalnym prowincji.
Energetyka – w Albercie generowane jest 80% całej produkcji energii w Kanadzie. Większość pochodzi z elektrowni węglowych.
Telekomunikacja – Alberta ma dobrze rozbudowaną infrastrukturę telekomunikacyjną. Ma najwyższą średnią w wyposażeniu gospodarstw domowych w sprzęt telekomunikacyjny w całej Kanadzie. Według danych z2001 99% gospodarstw posiada telefon, 51% telefon komórkowy, 63% komputer i 65% dostęp doInternetu. W usługach telekomunikacyjnych zatrudnienie znajduje 17 tysięcy pracowników. Telekomunikacja generuje roczny dochód 5,8 miliardadolarów.
Turystyka – w Albercie znajduje się ponad 300 parków prowincjonalnych i wiele ośrodków wypoczynkowych i rekreacyjnych. Przemysł i resorty turystyczne skupione są głównie w Górach Skalistych oraz na wschodzie w okolicach Drumheller. W turystyce pracuje ponad 100 tysięcy osób. Ta dziedzina gospodarki generuje roczny dochód 5,2 miliardadolarów.
Alberta jest najszybciej rozwijającą się prowincją Kanady, co jest głównie zasługą migracji międzynarodowej. W latach 2000–2020 populacja wzrosła z mniej niż 3 mln do prawie 4,4 mln[1]. W 2022 roku do prowincji Alberta przybyło o 56 245 więcej osób niż ją opuściło — jest to największy roczny wzrost od czasu, gdyStatistics Canada zaczęła gromadzić dane porównawcze w latach 1971–1972[9]. Według danych spisowych z 3 kwartału 2024, Albertę zamieszkuje 4 888 723 mieszkańców[1].
Około 3/4 mieszkańców Alberty skupiona jest wKorytarzu Calgary–Edmonton. Według danych z 2021 na 4,26 mln mieszkańców prowincji Alberta 650 tys. (15,2%) zamieszkiwało obszary wiejskie[10]. Blisko 1 miliona (23,2%) mieszkańców Alberty urodziło się poza granicami Kanady[11]. Odsetek kanadyjskich imigrantów decydujących się na zamieszkanie w Albercie wzrasta od lat 80., szczególnie wCalgary iEdmonton. Imigranci w Albercie, to w większości osoby młode, w wieku produkcyjnym (25–44 lat), co jest zgodne z deklarowanym przez Kanadę celem wzmocnienia populacji – w miarę jak rosnący odsetek Kanadyjczyków przechodzi na emeryturę. Azjaci i Afrykanie stanowili odpowiednio 63% i 18% nowych stałych rezydentów, w latach 2016–2021. W tym czasie Europejczycy stanowili około 8% imigrantów do Alberty. Największe grupy migrantów w ostatnich latach pochodziły zFilipin,Chin,Indii iNigerii[12].
Choć liczba osób identyfikujących się jako chrześcijanie maleje, to w 2021 r. nadal stanowili oni blisko połowę (48,1%) populacji Alberty. W 1981 r. chrześcijanie stanowili 86% ludności prowincji (w tym 53%protestanci i 27,7%katolicy) i 11,7% to byli niereligijni[14]. W Albercie odsetek osób deklarujących brak religii jest wyższy od średniej krajowej i wynosi 40,1%. Osoby wyznające inne religie stanowią 11,8% populacji Alberty[15].
↑Kanadyjski urząd statystyczny definiuje „skupisko ludności” (ang.population centre,fr.centre de population) jako zwarty obszar zamieszkany przez co najmniej 1000 osób, o gęstości zaludnienia co najmniej 400 os./km²[18].
↑Częściowo na terenie sąsiedniej prowincjiSaskatchewan (część należąca do Alberty liczyła 19 739 mieszkańców).
↑Statistics Canada Government ofS.C.G.CanadaStatistics Canada Government ofS.C.G.,Focus on Geography Series, 2021 Census - Alberta [online], www12.statcan.gc.ca, 13 lipca 2022 [dostęp 2024-12-09].
.svg)