Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne miejscowości o tej samej nazwie.| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||
 kościół Zwiastowania NMP,ratusz,kościół św. Stanisława, stara remiza strażacka, kamienica dawnego domu ludowego, kaplica Krzyża Świętego nacmentarzu parafialnym,pałac | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Data założenia | przed 1282 | ||
| Prawa miejskie | przed 1418 | ||
| Burmistrz | Krystyna Wieczorkiewicz | ||
| Powierzchnia | 12,14 km² | ||
| Wysokość | 170 m n.p.m. | ||
| Populacja (31.12.2022) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | +48 25 | ||
| Kod pocztowy | 08-430 | ||
| Tablice rejestracyjne | WG | ||
Położenie na mapie gminy Żelechów  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||
Położenie na mapie powiatu garwolińskiego  | |||
 51°48′35″N 21°53′45″E/51,809722 21,895833 | |||
| TERC (TERYT) | 1403144 | ||
| SIMC | 0975983 | ||
Urząd miejski ul. Rynek 108-430 Żelechów | |||
| |||
| |||
| |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Żelechów –miasto we wschodniejPolsce, wwojewództwie mazowieckim, wpowiecie garwolińskim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Żelechów.W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowojewództwa siedleckiego. Według danych z 2022 roku, Żelechów miał 3759 mieszkańców. Miejscowość położona jest w odległości 52 km odSiedlec, 85 km odWarszawy i 85 km odLublina. Miasto stanowi lokalne centrum edukacji, mieszcząc kilka szkół średnich, jak i gospodarcze, stanowiąc miejsce handlu i pracy dla mieszkańców miasta i okolic.
Historia Żelechowa liczy ponad siedemset lat. Od około 1418 roku miejscowość posiadaprawa miejskie, od 1447 roku odbywają się też targi we wtorek. DoII wojny światowej Żelechów był miastem zamieszkanym w większości przezŻydów. Ślady ich obecności zachowały się w tutejszej architekturze. W Żelechowie znajduje się także 8 obiektów wpisanych dorejestru zabytków i wiele innych historycznych budynków.
Żelechów leży we wschodniej części województwa mazowieckiego, tuż przy granicy zwojewództwem lubelskim. W okresie 1975–1998 znajdował się w województwie siedleckim, natomiast do 1939 roku w województwie lubelskim. Historycznie Żelechów leżał początkowo wziemi sandomierskiej[2], a następnie wziemi stężyckiej w przedrozbiorowymwojewództwie sandomierskim, a zatem wMałopolsce[3]. W administracji kościelnej Żelechów należy dodiecezji siedleckiej wmetropolii lubelskiej. Zgodnie z podziałem geograficznym, miasto leży naWysoczyźnie Żelechowskiej, będącej częściąNiziny Południowopodlaskiej. Żelechów położony jest w granicach zasięgudialektu mazowieckiego języka polskiego[4]. Widać zatem, że jest to miejscowość leżąca na pograniczu trzech krain historyczno-geograficznych:Mazowsza,Lubelszczyzny iPodlasia.
Żelechów położony pośrodku mezoregionuWysoczyzny Żelechowskiej – pofalowanym terenie, ukształtowanym przezzlodowacenia, pokrytym w większościpolami uprawnymi, rzadziejlasami. Miejscowość znajduje się w pobliżu źródła rzekiWilgi. Przez miasto przepływa niewielka rzeka –Żelechówka, uchodząca na północ do Wilgi. Żelechów ulokowany jest na krawędzi wzniesienia, wysokość nad poziomem morza waha się od około 160 m (w pobliżu rzeki) do ponad 195 m (na wschód od zakładu Bumar-Waryński). W pobliżu doliny rzeki zostały utworzone stawy hodowlane.
Żelechów podobnie jakWarszawa położony jest w regionie klimatycznym mazowiecko-podlaskim. Średnia temperatura roczna wynosi 8 °C, średnia temperatura w lipcu to 19 °C, a w styczniu −3 °C. Średniawilgotność to 80%, azachmurzenie – 67%. Średnia roczna sumaopadów wynosi 550 mm. Pokrywa śnieżna leży po 50–60 dni w roku, jej grubość wynosi średnio 5 cm. Przeważająwiatry zachodnie i południowo-wschodnie o prędkości 2–5 m/s.Okres wegetacyjny trwa średnio 212 dni[5].
Powierzchnia miasta wynosi 1214 ha (12,14 km²). Granice administracyjne wykraczają daleko poza obszar ścisłej zabudowy, dlatego też większość powierzchni stanowią użytki rolne (945 ha, 77,8%), 43 ha (3,6%) zajmują lasy, a 226 ha (18,6%) to tereny zabudowane i nieużytki.
SystemTERYT (Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju) wyróżnia następujące osiedla lub dawne wsie włączone w obszar miasta[6]:
Na mapach można odnaleźć dodatkowo następujące części miasta[13]:
Osobny artykuł:Demografia Żelechowa.Żelechów lokuje się na 653. pozycji (na 979 miast w 2023 roku)[16]. Jest najmniejszym miastem w powiecie garwolińskim. Ludność Żelechowa w 2021 roku stanowiła 48% ludności gminy. Szczegółowe dane z 31 grudnia 2021 roku[17]:
 |
| ||||||||||||||||||||||
W 2021 roku 21,2% populacji było wwieku przedprodukcyjnym (17 lat i mniej), 58,4% wwieku produkcyjnym i 20,4% wwieku poprodukcyjnym. W piramidzie ludności widać wyraźnie powojenny wyż demograficzny i jego późniejsze echa. PozaPolakami stanowiącymi zdecydowaną większość, Żelechów zamieszkują takżeRomowie.
| Udział w % | podstawowe niepełne | podstawowe | gimnazjalne | zasadnicze zawodowe | średnie zawodowe | średnie ogólnokszt. | policealne | wyższe |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ogółem | 3,7 | 14,1 | 3,1 | 24,5 | 22,1 | 11,2 | 2,7 | 18,6 |
| kobiety | 3,7 | 14,4 | 2,5 | 18,5 | 19,6 | 13,2 | 3,7 | 24,4 |
| mężczyźni | 3,8 | 13,9 | 3,8 | 31 | 24,6 | 9,2 | 1,2 | 12,5a |
W tym miejscu powinien znaleźć się wykres. Z przyczyn technicznych nie może zostać wyświetlony.Więcej informacji |
Nagły przyrost ludności o około 200 osób w 1998 roku związany jest z przyłączeniem do Żelechowa osiedlaPGR. W 2021 roku urodziło się 46 dzieci, w tym 45,7% dziewczynek i 54,3% chłopców, zmarło 57 osób w tym 43,7% kobiet oraz 56,3% mężczyzn. Przyrost naturalny był ujemny w roku 2021 i wyniósł -2.83 w przeliczeniu na 1000 mieszkańców. W roku 2021 z Żelechowa wymeldowały się 52 osoby a zameldowało 46 osób. Saldo migracji w 2021 roku wyniosło -10osób. Największe było w 1999 roku, kiedy wyniosło 41 osób, a najmniejsze w roku 2005, kiedy wyniosło -29 osób.W roku 2021 28,9% mieszkańców Żelechowa jest stanu wolnego, 58,0% żyje w małżeństwie, 4,2% mieszkańców jest po rozwodzie, a 8,8% to wdowy/wdowcy.
Nazwa używana była już w czasachśredniowiecza. Zapisano ją wtedy w postaciZelechov (1335–1342).Jan Długosz wLiber beneficiorum dioecesis Cracoviensis (opisie majątków i przychodówKościoła katolickiego wdiecezji krakowskiej) powstałym w okresie 1470–1480 zapisał ją natomiast jakoZyelyechow. Nazwa pochodzi odnazwy osobowejŻelech, która z kolei powstała z imion złożonych typuŻelisław[18]. Taką wersję wydarzeń przedstawia też wiersz pt. „Legenda o założeniu Żelechowa”.
Istnieje także legenda przypisująca pochodzenie nazwy miasta bitwie rozegranej w tym miejscu międzyPolanami aJaćwingami. Bitwę przegrali Polanie, skąd miał się wziąć zwrotżal Lachów, a stąd powstać nazwa Żelechów. Prawdziwość legendy jest wątpliwa, gdyż na tym obszarze nie określano Polaków mianem Lachów[19][20].
Chyba że nazwa Żelechów upamiętnia założenie osady w czasie, kiedy te tereny były podbite przez władców ks. halicko-włodzimierskiego (w latach 1288–1302 opanował te okolice ruski książę bełski Jerzy Lwowicz, w latach 1301–1308 tytułowany księciem halickim; jeszcze wcześniej w latach 1243–1253 ziemie te podbił książę halicko-wołyński Daniel Romanowicz). Dlatego też jeżeli założymy że być może nazwa osady upamiętnia tragiczny los polskich mieszkańców osady nazywanych przez Litwinów i Jadźwingów Lachami (a taki wielki najazd Litwinów, Jadźwingów i Prusów na te tereny miał miejsce w 1244roku; po raz drugi Litwini najechali na te ziemie w 1300 i 1302r.) to istnieje możliwość że istnienie nazwy nie musi być związane z legendarnym Żelisławem.(opracowano na podstawie: http://www.kworum.com.pl/art8035,rus_i_litwa_wrogowie_polski_piastowskiej.html)
Nazwa w innych językach:
Osobny artykuł:Historia Żelechowa.Żelechów po raz pierwszy dowodnie pojawia się w źródłach w wykazach świętopietrza w latach 1325–1327, 1336, 1346. Wymienieni są też dwaj jej plebani Fabian i Florian[21]. W 1325 roku powstała tutaj parafia. Żelechów uzyskałprawa miejskie przed 1447 rokiem, ponieważ wtedy na podstawie dokumentu Kazimierza Jagiellończyka z dnia 4 września 1447 roku wystawionego wŁukowie, na prośby Andrzeja i Mikołaja synów śp.Andrzeja Ciołka, podkomorzego sandomierskiego, król zezwolił na odbywanie w ich mieście Żelechowie targów tygodniowych w każdy wtorek i jarmarków w święto Przeniesienia św. Stanisława na jesieni. Uwalnił także wszystkich mieszczan i mieszkańców żelechowskich obydwu płci od opłaty ceł i myt w całym swoim królestwie. Dokument ten wyraźnie wskazuje, że w tym czasie Żelechów był już lokowanym miastem. Było to miasto prywatne, co oznacza że ziemia, a często także budynki, nie należały do mieszkańców, a były tylkodzierżawione od właściciela majątku. Początkowo była nimi rodzinaCiołków, która później przybrała nazwisko Żelechowskich. Kronikarz Jan Długosz w swoimLiber Beneficiorum z lat 1470–1480 podaje, że w Żelechowie znajdował się drewniany kościół. W 1513 roku zmieniono terminy odbywania targów i jarmarków. Targi tygodniowe miały się odtąd odbywać w poniedziałki, a jarmark z dnia św. Stanisława (8 maja) przesunięto na dzień św. Marka (25 kwietnia). Miasto rozwijało się szybko, jednak w XVII wiekuPotop szwedzki zahamował jego rozwój. Żelechów często zmieniał właścicieli, w 1792 roku został nimIgnacy Wyssogota Zakrzewski – pierwszy prezydent Warszawy, wytyczono wtedyRynek i wybudowanoratusz, założono nowe cmentarze.
W 1795 roku Żelechów znalazł się w granicach zaboru austriackiego, w czasiewojen napoleońskich wKsięstwie Warszawskim, a później wKrólestwie Polskim. W latach 1829–1831Joachim Lelewel był posłem na sejm z powiatu żelechowskiego. Dyktatorpowstania styczniowego,Romuald Traugutt, mieszkał w Żelechowie. Służył tu jako oficer batalionu saperów. Po powstaniu miejscowość przestała być prywatna,uwłaszczono okolicznych chłopów i mieszczan, wybudowano garnizon, który korzystnie wpłynął na stan gospodarki. Nastąpił okres szybkiego rozwoju, powstało wiele zakładów rzemieślniczych i przemysłowych, działały szkoły elementarne, straż pożarna, cechy i inne instytucje. Szczególnie wtedy Żelechów stał się znany z produkcji butów. W 1880 roku dużą część miasta strawił pożar, ale szybko je odbudowano.
W pierwszej połowie 1936 roku dochodzi do ekscesów o podłożu antysemickim[22]. W 1939 roku w Żelechowie mieszkało około 9000 mieszkańców.
W czasieII wojny światowej w Żelechowie istniałogetto, gdzie na małym obszarze skupiono około 13 000Żydów, także z innych polskich miast. We wrześniu 1942 roku rozpoczęto likwidację getta, ludność wywożono do obozu wTreblince. Ponieważ panował przy tym chaos, wielu udało się uciec. Przyłapanych na ucieczce mordowano na miejscu. Zginęło w ten sposób około 1000 osób. W okolicy działałaArmia Krajowa.Sowieci wkroczyli do miasta 27 lipca 1944 roku, mieszkało wtedy w Żelechowie około 4000 osób.
Po wojnie odbudowano zniszczenia, lecz mimo tego liczba mieszkańców spadła do 3359 osób w 1961 roku. W okresie PRL powstały gmachy szkół, zakłady przemysłowe i osiedla mieszkaniowe. Do 2000 roku liczba mieszkańców powróciła do 4 000.
Pierwotnie osada Żelechów była prawdopodobnieulicówką i z tamtego okresu pochodzi kształt ulicy Długiej, przebieg południowej odnogi został w późniejszych wiekach zatarty[19]. Po uzyskaniu praw miejskich utworzono, prawdopodobnie w XV w., nowy,ortogonalny układ urbanistyczny. Ulokowano go na południe od pierwotnego położenia osady, z rynkiem umiejscowionym prawdopodobnie na terenie dzisiejszego Nowego Parku. Obszar Starego Miasta dość szybko stał się dzielnicą żydowską i utracił w ciągu wieków zabudowy regularny charakter.Pod koniec XVIII w. ówczesny właściciel Żelechowa –Ignacy Wyssogota Zakrzewski w ramach prac porządkowych zorganizował budowę Nowego Miasta. Jego centrum stał się obszernyNowy Rynek umiejscowiony na północny zachód od Starego Rynku i południe od kościoła. Pośrodku rynku pobudowanoratusz. Założenie przewidywało ulice w układzie krzyżowym, wychodzące ze środków pierzei placu, oraz po dwie ulice w narożnikach. Taki układ sięgnął tylko przyrynkowych kwartałów zabudowy[23]. Ze względu na bliskość rzeki i terenów podmokłych od zachodu ifolwarku od północy, rozbudowa miasta następowała w kierunkach południowym i wschodnim względem Nowego Rynku. Obecnie nowa zabudowa pojawia się głównie wokół dróg dojazdowych do okolicznych miejscowości. W latach 90. powstały jednak osiedla domków jednorodzinnychChłopickiego (w pobliżu ulicy Chłopickiego) orazStaszica wokół nowo powstałej ulicy Słowackiego.
Poza okolicami Rynku większość zabudowy stanowią domy jednorodzinne o luźnej zabudowie w pierzejach. Wiele z nich to stare, drewniane budynki – w tym pozostałości żydowskiegosztetlu. Obecnie powstają domy murowane, szczególnie na obrzeżach miasta, gdzie zabudowa jest luźniejsza. W mieście znajdują się także dwa osiedla złożone zbloków mieszkalnych, jak ikamienice, które ulokowane są głównie w okolicach Rynku i ulicy Piłsudskiego. Oprócz zabytków w stylachbarokowym iklasycystycznym, w Żelechowie mieszczą się również budynkimodernistyczne. Należą do nich gmach Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury, pawilony przy Rynku i gmachy szkół. Z architekturypostmodernistycznej wyróżnia się budynek hali sportowej przy gimnazjum.
Zabudowa miasta sięga co najwyżej 4. kondygnacji. Najwyższym budynkiem jestkościół parafialny. Wyższymi od niego konstrukcjami są: komin zakładów Bumar-Waryński i maszt radiowy przy urzędzie pocztowym.
W Żelechowie znajdują siępomniki przyrody, do których należąlipy drobnolistne iklony w zabytkowym parku wokółpałacu, który stał się w 2005 roku własnością prywatną. W mieście znajduje się także publiczny park nazywanynowym parkiem o powierzchni 6 ha, a także 5 zieleńców o łącznej powierzchni 2,4 ha i 3,6 ha terenów zieleni osiedlowej. W 2021 roku w Żelechowie znajdowały się lasy o powierzchni 34,7 ha, z czego zdecydowana większość (34 ha) znajdowała się w prywatnych rękach[31]. Tuż przy południowej granicy miasta znajduje się dość duży, państwowy las nazywanyżelechowskim, a także prywatne lasy na Wardzie. Można tam spotkać m.in.sarny.
W pobliżu stawów działa biologicznaoczyszczalnia ścieków, mogąca według projektu oczyścić 2000 m³/dobę (odpowiada to 16 300 osobom). W 2006 roku oczyszczalnia obsługiwała 3755 osób. Dzieje się tak, ponieważ nie wszędzie dociera jeszczekanalizacja. W Żelechowie istnieje także niewielka oczyszczalnia przemysłowa o przepustowości 200 m³/dobę. W 2021 roku 179 tys. m³ ścieków dotarły do oczyszczalni, i wszystkie zostały oczyszczone.Woda pobierana ze źródeł podziemnych zużywana jest głównie przez gospodarstwa domowe. Wszystkieodpady komunalne, o łącznej masie 408 ton (z czego prawie 398 ton pochodziło z gospodarstw domowych), zostały zgromadzone nawysypisku znajdującym się tuż za granicami miasta[31]
W Żelechowie w roku 2021 w rejestrze REGON zarejestrowanych było 421 podmiotów gospodarki narodowej, z czego 365 stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Najwięcej podmiotów działa w sektorze budownictwa (95 podmiotów) oraz w handlu hurtowym i detalicznym (92 podmioty). Według klas wielkości najczęściej spotykaną formą prowadzenia działalności są mikroprzedsiębiorstwa – jest ich aż 405[32]. Żelechów stanowi ośrodek usługowy regionurolniczego. W samym mieście działa ponad 300 indywidualnychgospodarstw rolnych. W 2021 roku istniał 15 zakładów należące dosektora publicznego[33]. Historycznie Żelechów związany był zgarbarstwem i rzemiosłami takimi jakrymarstwo,szewstwo ikuśnierstwo. Dzięki przywilejom, danym szewcom w końcu XVIII wieku, Żelechów stał się także znanym ośrodkiem tego rzemiosła. Dziś część firm kontynuuje te tradycje. W latach 1948–1979 funkcjonowała Spółdzielnia Pracy Przemysłu Skórzanego „Piechur” w Żelechowie[34].
Jednym z najważniejszych zakładów przemysłowych jestWaryński Żelechów, spółka zależna grupyholdingowejBumar-Waryński. Produkuje się tamhydraulikę siłową i przyrządy służące do ćwiczeń siłowych irehabilitacyjnych. FirmaLemet zajmuje się produkcją części zamiennych dociągników. Poza tym w mieście mają siedzibę podmiotyprzemysłu spożywczego iodzieżowego.
Według danych z 2021 roku, w Żelechowie znajdowało się 1318 mieszkań, których przeciętna wielkość wynosi 85m².Większość mieszkań stanowiła własność prywatną, gmina w 2021 roku posiadała 63 lokale mieszkaniowe[33]. Wcentralne ogrzewanie wyposażone było 76,86% mieszkań, w łazienkę 81,71%, a dostęp dowodociągu miało 90,44%. W 2021 oddano w Żelechowie do użytku 10 nowych mieszkań, wszystkie wybudowane indywidualnie[17].
W 2021 roku w Żelechowie funkcjonują prywatne przychodnie lekarskie, które zapewniają mieszkańcom podstawową opiekę zdrowotną. W Żelechowie działają również prywatne gabinety stomatologiczne współpracujące z Narodowym Funduszem Zdrowia oraz NZOZ „REHABILITACJA” świadczący usługi w zakresie rehabilitacji leczniczej[33]. Ponadto w Żelechowie funkcjonuje 6 aptek.
W Żelechowie działa biblioteka publiczna, która ma swoją siedzibę wratuszu. Posiada ona zbiór około 23 tys.woluminów[35]. Miejsko-Gminna Biblioteka aktywnie włącza się w działalność kulturalną organizując takie wydarzenia jakNoc Bibliotek czyFerie Zimowe z Książką w tle[36]. W mieście działają także cztery biblioteki szkolne. Dnia 17 sierpnia 1997 roku, z okazji obchodów 550. rocznicy nadania praw miejskich, powołano do życiaIzbę Pamięci Ziemi Żelechowskiej. Początkowo działała ona przy bibliotece, obecnie przy Urzędzie Miasta i Gminy. Izba posiada zbiory związane zhistorią,archeologią,etnografią isztuką. Znajdują się tam m.in. archiwa parafialne, dawne dokumenty, zdjęcia, zabytki archeologiczne i obrazy lokalnych artystów.
Przy ulicy Romualda Traugutta mieści się Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. MGOK jest organizatorem imprez kulturalno-rozrywkowych, uroczystości, koncertów, spektakli teatralnych, przeglądów artystycznych, programów okolicznościowych, wystaw, projekcji filmowych, spotkań autorskich i tematycznych, sesji popularnonaukowych oraz konkursów dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W MGOK-u prowadzone są zajęcia i warsztaty artystyczne, przy MGOK-u działa Chór Żelechowa, Teatr „Niby nic”, Akademia Gitary oraz Studio Wokalne. W tym samym budynku mieści się także siedzibaOchotniczej Straży Pożarnej, przy której działa orkiestra dęta. Co roku organizowane są Dni Żelechowa, impreza mająca upamiętniać nadanie praw miejskich[37].
Osobny artykuł:Teatr amatorski w Żelechowie.Od końca XIX wieku do lat 80. XX wieku działał w Żelechowie teatr amatorski. Jego działalność została zainicjowana przez draAntoniego Michałowskiego. W 1906 roku powołano Towarzystwo Miłośników Sceny i Muzyki. W 1913 roku przedstawienia odbywały się w domu kultury, wybudowanym przy ulicy Pałacowej (obecnie Piłsudskiego). W 1927 teatr wystawił sztukęSkalmierzanki z udziałem uczniów szkoły baletowej w Warszawie i w reżyserii zawodowej aktorki Marii Dmowskiej. Po II wojnie światowej teatr zdobywał wiele nagród i wyróżnień. Była to między innymi I nagroda na Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie i nagroda Ministra Kultury i Sztuki. W 1976 roku grupa ze sztukąPensja pani Latter zdobyła II nagrodę na Ogólnopolskiej Prezentacji Teatrów Dramatycznych wStalowej Woli. Wraz ze śmiercią Konstantego Bernackiego, który od 1950 roku opiekował się teatrem, zakończyła się jego działalność. W okresie PRL w Żelechowie działało kino, które na początku lat 90. zostało zlikwidowane.
Urząd Miasta i Gminy od 2006 do 2009 roku wydawał czasopismoŻelechowiak. Towarzystwo na Rzecz Rozwoju i Wyzwalania Inicjatyw Gospodarczych do 2003 roku wydawało miesięcznikŻelechowskie Wieści. Od 30 listopada 2006 roku w mieście działa nadajnikKatolickiego Radia Podlasie[38]. Sprawy lokalne poruszane są także na łamachTygodnika Siedleckiego, i lokalnej gazetyTwój Głos. W telewizji Żelechów pojawia się wKurierze Mazowieckim lub naTVP3. Na przełomie lipca i sierpnia 2007 roku Stowarzyszenie Wspierania Aktywności Lokalnej wydało pierwszy numer czasopismaRazem dla miasta i wsi.
W mieście działa Przedszkole Publiczne „Pluszowy Miś” wraz z klubem dziecięcym oraz Szkoła Podstawowa im.Romualda Traugutta[39]. W przeszłości w Żelechowie działały również dwa gminazja – Gimnazjum im. Jana Pawła II oraz Publiczne Gimnazjum Powiatowe. W mieście działają również szkoły ponadpodstawowe:
W mieście działa klub sportowySęp Żelechów założony w 1921 roku. Drużyna piłkarska wchodząca w skład klubu gra w biało niebieskich barwach, obecnie w mazowieckiej lidze okręgowej w grupie Siedlce. Największym sukcesem Sępa było granie wIII lidze w sezonie 1982/1983. Klub posiada boisko z trybunami i oświetleniem.
W Żelechowie ogólnie dostępne jest stare boisko Klubu Sportowego Sęp Żelechów przy ulicy Piłsudskiego i boiska do gry wkoszykówkę lubtenis. W parku miejskim działa siłownia na świeżym powietrzu. Przy szkołach znajdują się łącznie trzy hale sportowe. W mieście działa także 11. kołoPolskiego Związku Wędkarskiego, a przy ulicy Ogrodowej znajdują się ogródki działkowe.
Przez Żelechów wytyczone zostały w 2009 roku trzy szlaki rowerowe:
zielony szlak rowerowy zataczający pętlę wzdłuż granic powiatu garwolińskiego,
niebieski szlak rowerowy prowadzący z Żelechowa przezMiastków Kościelny,Garwolin,Łaskarzew doMaciejowic,
czarny szlak rowerowy wiodący z Żelechowa przezWolę Żelechowską,Piastów doWólki Ostrożeńskiej.
Większość mieszkańców miasta to katolicy. W Żelechowie mieści się siedzibadekanatu żelechowskiego, grupującego kilka okolicznych parafii, w tym tutejsząparafię Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. W mieście znajduje sięcmentarz parafialny. Tuż przy granicy miasta znajduje sięKościół filialny, który w XVIII wieku pełnił funkcję kościoła zastępczego. W obecnych czasach msza odbywa się tam raz do roku z okazjiZielonych Świątków. Mają tutaj placówkęSiostry Opatrzności Bożej. Jest to stały punkt noclegupielgrzymów wędrujących doCzęstochowy. PrzedII wojną światową w Żelechowie znajdowała sięsynagoga, której obecność związana była z faktem, że większość mieszkańców miasta stanowiliŻydzi. DziśSynagogi już nie ma, śladem kultu religijnego Żydów z Żelechowa jest znajdujący się przy ulicy Reymontacmentarz Żydowski – kirkut.
Żelechów jest siedzibągminy miejsko-wiejskiej. Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym z 1990 roku, gmina posiadaBurmistrza Miasta i Gminy – organ władzy wykonawczej iRadę Miejską – organ władzy stanowiącej i kontrolnej. Burmistrzem od 6 sierpnia 1995 roku do 12 sierpnia 2009 roku byłLeonard Gula, członekPolskiego Stronnictwa Ludowego, związany podczas wyborów w 2006 roku z Komitetem Wyborczym Wyborców Sokołowska Wspólnota Samorządowa. 12 sierpnia 2009 r. wojewoda mazowiecki stwierdził wygaśnięcie mandatu burmistrza w związku z nieprawidłowościami w jego oświadczeniach majątkowych z 2004 i 2005 roku. 3 września 2009 roku premier wyznaczył osobę tymczasowo pełniącą funkcję Burmistrza Żelechowa – Jerzego Duchnę. W wyborach przedterminowych zarządzonych na dzień 8 listopada 2009 roku zwyciężyła Mirosława Miszkurka. Szefowa Stowarzyszenia Wspierania Aktywności Lokalnej „Razem dla miasta i wsi” zdobyła 2319 głosów, zaś jej jedyny kontrkandydat, Andrzej Szubielski, zastępca byłego burmistrza Guli – 1212 głosów. 10 listopada 2009 roku podczas nadzwyczajnej sesji Rady Miejskiej Mirosława Miszkurka złożyła ślubowanie. Z chwilą złożenia ślubowania zwyciężczyni wyborów stała się formalnie Burmistrzem Żelechowa. Podczas wyborów w 2010 r. urzędująca burmistrz była jedynym kandydatem na to stanowisko i otrzymała blisko 80% poparcia mieszkańców. Podczas wyborów samorządowych w 2018 na radnych miasta igminy Żelechów, miasto było podzielone przezPaństwową Komisję Wyborczą na 7jednomandatowych okręgów, przez co 7 radnych zostało wybranych do 15-osobowej Rady Miejskiej w Żelechowie. Fotel burmistrza zdobył Łukasz Bogusz. 7 maja 2024 odbyła się inauguracyjna sesja IX kadencji Rady Miejskiej w Żelechowie. Na burmistrza została zaprzysiężona Krystyna Wieczorkiewicz. Ślubowanie złożyło też 14 radnych Rady Miejskiej, wybranych na kadencję 2024–2029[42].
W drugiej turzewyborów prezydenckich w 2020 roku, w gminie Żelechów 80,35% głosów zdobyłAndrzej Duda, przy frekwencji 73,12%. Żelechowianie poparli wejście Polski doUnii Europejskiej w referendum w 2003 roku, oddając 62,4% głosów na tak, przy frekwencji 60,0%. W wyborachparlamentarnych z 2019 roku wyniki były następujące[43]:
Przez miasto przebiegadroga wojewódzka nr 807Łuków –Maciejowice. W Żelechowie jest to ulica Długa, skręca ona na Ostrowie na południowy zachód. Skrzyżowania z ulicą Długą zostały w ostatnich latach przebudowane tak, aby zapewnić przestrzeganie pierwszeństwa przejazdu. Żelechów położony jest w odległości 12 km, od trasy europejskiejE372 (droga krajowa nr 17), która obecnie jest drogą ekspresową łączącąWarszawę zLublinem. Miejscowość posiada bezpośrednie połączeniePKS zGarwolinem,Łukowem,Rykami iWarszawą. Przystanek autobusowy znajduje się na Rondzie im. 100-lecia Odzyskania Niepodległości. Najbliższa stacja kolejowa znajdują się wSobolewie. Najbliższy port lotniczy toWarszawa-Okęcie.
Układ drogowy Żelechowa tworzy pierścień wokół obszaru o najściślejszej zabudowie. Składa się on z ulic: Henryka Sienkiewicza, Icchaka Weisenberga, Długiej, Józefa Chłopickiego i Romualda Traugutta, która krzyżuje się z ulicą Sienkiewicza. Główną drogą śródmiejską jest ulica Tadeusza Kościuszki.
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Żelechowem.
